turk-mitoloji-ansiklopedisi-deniz-karakurt

S a y f a | 376Han[Azəricə: Xan]Han – Eski Türk ve Moğol topluluklarında hükümdar. “Ulu insan”, “lider” anlamları taşımaktadır.Moğolcada ve bazı Altay lehçelerinde Kan (Gan) olarak da söylenir. Arapça’da melik, Farsça’daşah, Latince’de regis, İngilizce’de king denilen kral kelimesinin Türkçe’deki karşılığıdır.Tanım ve AnlamHan, Bir ülkeyi, bir topluluğu veya bir boyu yöneten kişidir. Mitoloji de tanrıların da sıfatı olarakkullanılır. İlk çağlarda Han aynı zamanda topluluğun dinî önderidir. Topluma baş-şamanlık yapankişidir. Ata Ruhları adına törenler düzenler. Tahta çıktığında ise bir keçe üzerine oturtulup dokuzkez doğudan batıya doğru çevrilir. Bu onun göğe çıkmasını, göğün dokuz katını aşıp Tanrıyaulaşmasını ifâde eder. Doğal olayların önderden kaynaklandığı düşünülür. O doğaya etkiedebilir. Daha sonraları bu durum biraz daha soyutlaştırılıp, kötü yöneticinin bereketsizliğe, iyiolanın ise bolluğa sebep olacağı inancı hâline dönüşmüştür. Devletin gücü hakanın ne kadarkutlu olduğuyla ilgilidir. Kan kelimesi ile yakından ilgilidir. Kan hayat verici bir güç olarak venesilden nesile aktarılan bir yaşam ve özellik taşıyıcısı şeklinde düşünülür. Yeminler kan akıtarakyapılır. Kanla ıslanmış mendiller sürüldüğünde kör olan göz görmeye başlar. Kanları birbirinekarışan insanların ömür boyu hattâ ölümden sonra bile bağlı kalacağına inanılır ve bu nedenlebiraz sütün içine bir iki damla kendi kanlarını damlatarak içenler “Kankardaş” olurlar ve soydangelen kardeşlik kadar geçerli sayılır. Kahramanlar doğarken avuçlarında sertleşmiş bir kan pıhtısıtutarlar. Moğolcada Han kelimesi Gök anlamını da içerir. Buyrultu/Buyruldu (ferman) veyaYarlıg/Yarlık (ferman) adı verilen emirleri toplumu düzenler ve masallarda da sık sık yer alır.Türklerde Ege/Eğe sözcüğü de kral anlamında kullanılır. Tigin/Tekin ise Prens, Şehzadedemektir. Bazen Beg/Beğ/Bey sözcüğü de Han anlamında kullanılsa da aslında Beğ daha düşükbir hiyerarşik düzeydedir ve genelde Ağa kavramına denk düşer, bazen de il,ilçe yöneticilerikastedilir.Han unvanı, ailesinde Moğol dışında başka topluluktan insan olan devlet başkanları tarafındankullanılamazdı. Bunun en büyük örneği Timur’dur. Annesi Türk olan Timur Emir unvanı almıştır.Türk toplumundaki karşılığı Hakan veya Kağan’dır.Günümüzde isim olarak tek başına çok nâdir kullanılmakdadır. Genelde önüne sıfat getirerekkullanılır; Gök-Han, Er-Han, Rey-Han, Öge-Han gibiHanım[Azəricə: Xanım]Hanım – Türk toplumsal düzeninde kadın yönetici, kraliçe demektir. Bir ülkeyi, bir topluluğuveya bir boyu yöneten kadındır. Mitoloji de tanrıçaların da sıfatı olarak kullanılır. Kanım şeklindede söylenir. Ece veya Eçe olarak da kullanılır. Devlet yöneticilerini Türkler; Han ve Hanım,Moğollar ise Han ve Hatan (Kan “hakan” ve Katan “hatun”) olarak ikili şekilde ifâde ederler.Prenseslere ise Bike/Büke denilir. Hanım (Kraliçe) sözcüğünün türeyişi şu şekilde anlatılır. MeteHan (Moğollar Cengiz Han olduğunu söylerler) gelip saygı sunan herkesin Han’ım şeklinde hitapD e n i z K A R A K U R TTÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ