turk-mitoloji-ansiklopedisi-deniz-karakurt

S a y f a | 326Evren[Azəricə: Evren / Kainat]Evren – Kainat. Düzenli ve uyumlu bir bütün oluşturan, bildiğimiz varlık âlemindeki tüm herşeyin bütünü. Türk Dünya ve Uzay anlayışında Evren iki katlıdır: Yer ve Gök. Yer dişiliği, Gökerkekliği simgeler. Başka bir sınıflandırmada ise üç katlıdır. Ancak aslında ikili sınıflandırmanınbiraz genişletilmiş bir hali olup (çünkü Yeraltı aslında Yerin bir parçasıdır) bu üç katlı anlayışdünyevi olmaktan ziyade öteki âlemi içerir. Cehennem yeraltında, Cennet gökyüzündedir. Busınıflandırmanın merkezinde insanın yaşadığı Dünya vardır. Buna göre aşağıya ve yukarıya doğrubirer katman eklenir (Yeraltı ve Yerüstü). Bu katmanlar da alt ve üst katlara bölünür kendiiçinde.Yer ve Gök Türk kültüründe ayrılmaz bir bütündür. Katmanlar her ne kadar yarı soyut olsa da,gerçekliğe uygun, maddi ve somut bir anlayış içerisinde mekânsal bir yaklaşımla açıklanır. Birbaşka görüşe göre ise Türk kültüründe evren aslında dört katlıdır ve ikili anlayışın birazgenişletilmiş biçimidir. Bu görüşe göre Gök-Kalığ ifadesindeki Gök uzayı, Kalığ ise havayı(atmosferi) anlatır. Gerçekten de Kalı (Kalığ / Kalık) kelimesi hava demektir. (“Kalı” sözcüğüngünümüz söyleyişine uyarlanışı “kalık” biçimindedir. “Havaya kalkmak” sözündeki “kalk” da buköktendir.) Böylece Yer: Yeryüzü ve Yeraltı olarak iki katlıdır. Aynı şekilde Gök: Kalığ ve Uzayolarak iki katlıdır. Macarlarda da üç katlı evren anlayışı aynen korunmuştur ve küçük ayrıntılardışında Türk kültüründeki ile aynı özelliklere sahiptir.Evren sözcüğünün aynı zamanda ejderha mânasına gelmesi ise çeşitli anlamsal içerikleri doğrualgılamayı gerektirir. Örneğin sürüngenlerin evrilerek, yumurtadan çıkarak gelişmesi ile evrenindeğişkenliği ortak çağrışımlara sahiptir. Evren sözcüğü büyüklük ve anlaşılmazlık açısından dahem kâinat hem de ejderha için ortak içerikleri taşımaktadır. Bu nedenle ejderha aslındakâinatın bir sembolüdür demek yanlış olmayacaktır.1. Yer Üstü: Gökyüzünü, uzayı ve algının ötesindeki üst âlemleri kapsar. Yukarı Yertinçolarak da adlandırılır. 9 veya 19 katlı olarak düşünülür. Uçmağ (Cennet) göktedir. İyicil(Aydınlık) Tanrılar Gökte yaşarlar. (İslam ile birlikte 7 katlı olarak anlaşılmayabaşlanmıştır.) Gökyüzü yaratıcılığı simgeler. (Üst Tilekey veya Çağa Çiri/Yeri de denir.)2. Yer: Üzerinde yaşadığımız yeryüzüdür. Dünya’ya (bir gezegen olarak ele alındığında)Yertinç denilir. Tek katlıdır. Denizler bu katmana dâhildir. (Orta Tilekey de denir.)3. Yer Altı: Dünyanın alt katmanlarını içerir. Aşağı Yertinç de denir. Yeraltını, çağlaröncesinden kendiliğinden oluşan mağaralar ile algı sınırının erişemediği soyut altâlemler buradadır. Kötücül (Karanlık) Tanrılar yeraltındadırlar. 9 katlı olarak anlaşılır.Tamağ (Cehennem) buradadır. Yer altı ölümü ve yokluğu temsil eder. (Alt Tilekey veyaAyna Çiri/Yeri de denir.)D e n i z K A R A K U R TTÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ