turk-mitoloji-ansiklopedisi-deniz-karakurt

S a y f a | 844Yelbeğen[Azəricə: Yelbegen]Yelbegen – Türk ve Altay mitolojisinde dev. Yelbeğen, Yilbeğen, Celbeğen de denir. “Yegenveya Yeken” biçimiyle kısaltılmış olarak da kullanılır. (Yilbegän; Йилбегән, Kazan Tatarcası:Cilbegän/Җилбегән), zaman zaman yedi başlı dev ya da bir evren (ejderha) olarak tanımlananmitolojik canavar 1 . Çok büyük masal yaratığı.Özellikleriİnsan biçimlidir. Üç, yedi veya 12 başı vardır. Siyah ya da sarı renklidir. Güneş ve ayın tutulmasıYelbeğen’in bu gökcisimlerini yemesi olarak anlatılır. Devler, atlara düşmandır. Ayrıca insanlarıyerler. Büyük kulaklı, büyük dişli, büyük ağızlı değişik türleri vardır. Büyük kulaklı devleryeraltında yaşarlar. Temir Kulak, Ay Kulak, Kan Kulak, Kün Kulak, Çoğın Kulak gibi isimlermevcuttur. Ana Yelbeğen denilen dişi devler de bulunur. Kimi zaman alt dudağı yerde, üstdudağı gökte bir zenci olarak tanımlanırlar.Demir, Bakır gibi değişik madenlerle nitelenen türleri olabilir. Örneğin Demir Yalmavuz, karaçamboylu, kara atlı, kara çokmarlıdır. Elinde çoğu zaman hayvan başlı bir sopası veya topuzubulunur. Bu topuza çokmar denir. Ayrıca renklerine göre de değişik Yelbeğenler vardır. ÖrneğinSarı Yelbeğen. Macar efsânelerine Moroğut adlı dev ile onun soyundan gelen Manumoroğut adlıdeve rastlanır.Yelbeğen, ormanda veya doksandokuz köşeli yurdunda (ülkesinde veya çadırında) yaşar.Yelbeğen gelirken önce gök gürler, sonra şimşekler çakar, yer sarsılır sonra da kara bir bulutgörünür. Bazen yelbeğen bunun içinden çıkar. Yeraltında karanlıklar içinde, dağlardaki büyükmağaralarda ve sularda otururlar. Dev anaları bir göğüslerini omuzlarına atarlar. İnsan ve koyunyemeyi severler. Ruhları başka bir yerdeki bir şişede veya sandıkta saklıdır. Bulgar kültüründeÇelen adlı bir ejderha vardır. Macarlarda ise Sarkan (Sarkany) adında bir ejderha yer alır. BazenYalpagan adlı bir ejderha Tanrısından bahsedilir ki, sözcüğün Yelbeğen ile bağlantısı, hattâ farklıbir söyleyişi olduğu açıktır.Altay mitolojisinde Ay'ı yiyerek onun küçülmesine (Ay tutulması) yol açan göksel canavar;Yilbüke, olarak da tanımlayabileceğimiz Yelbegen'in neden olduğu ay tutulmasından sonraAltaylar "Yine Yelbegen ayı yedi" derlermiş. "Yilbegen"in şamanlık yaptığına bile inanılmıştır.Altay efsânelerine göre ormanda veya doksandokuz köşeli yurdunda yaşar, yılanla kurbağaylabeslenir. Bu varlığın gücü körlerin gözünü açabilir, eli, ayağı olmayanları sağlam insanlaraçevirebilir. 2D e n i z K A R A K U R TTÜRK SÖYLENCE SÖZLÜĞÜ