turkish phonology and morphology (türkçe ses ve b‹ç‹mb‹lg‹s‹)

“
74
Turkish Alive
Turkish Phonology and Morphology (Türkçe Ses ve Biçim Bilgisi)
Read the following article written by Salah Birsel, and
then analyze the morphology of the underlined words
in the text, i.e. the number of morphemes, their inflectional
and derivational nature, the order of morphemes,
etc. You might want to refer to a reliable Turkish
dictionary to do this task.
“Do¤ru Düflünce ‹plikleri
Dostumu tan›mazs›n›z.
Ama, dilinden düflürmedi¤i f›kray› bilirsiniz san›r›m.
‹sterseniz bir de benden dinleyin:
“Bir gemi batmak üzeredir. Daha do¤rusu, geminin teknesi
denize gömülmüfl de, suyun yüzünde sadece mizan
dire¤i kalm›fl. O da batt›, batacak. Dire¤e s›¤›nm›fl
iki kifliden biri, arkadafl›na sorar: “Sen yüzme bilir misin?”
Ötekinin verdi¤i karfl›l›k flu: “Neye sordun?”
Bu, ölüm karfl›s›nda bile düflünce ç›kr›¤›n› iflletmesini
beceremeyen bir insan›n ac›kl› konuflmas›d›r. Dostum
bu f›kray› hem anlat›r, hem de kat›la kat›la güler.
‹nsanlar bu türlü öykülerden, nedense çokça hofllan›rlar.
Hofllan›rlar ya, s›ras› gelince, çene kavafl›¤›n›, sa¤a sola
kofluflmay›, düflünmekten ye¤ tutarlar. Gerçi sonunda,
ussuz bafllar›n›n cezas›n› ayaklar› çekmez de¤il. Ama gene
de, bir sorunun nedenine inmeyi, bir ifle yönelmeden
önce, iflin enini boyunu arfl›na vurmay› istemezler. Zorlar›na
gider bu. Konfiçyüs “Eyleme geçmeden, iki kez
düflünmek yeter” demifl. ‹nsanlar›n ifllerine bak›n, onlarda,
uzun boylu düflünüldükten sonra ortaya konmufl ifl
niteli¤i flöyle dursun, herhangi bir düflünce belirtisine bile
güç raslars›n›z.
Hofl, bir düflünce üzerinde, alabildi¤ine derinleflen,
onun önünü, arkas›n›, yanlar›n› yoklayan bir insan›n,
kimi zaman eyleme geçememek, boyuna düflünce alan›nda
kalmak tehlikesiyle karfl›laflt›¤› da olur. Nedir,
boyuna düflünüp az ifl ç›karan, ya da bütün bütüne p›san
kifli, yapaca¤› fleyi, söyleyece¤i sözü tartmadan gerçeklefltiren
kifliden daha sayg›de¤erdir.
Düflünmek kolay de¤ildir.
Düflünmek için genifl ve bofl zaman gerekir.
Daha önemlisi, insan›n do¤ru düflünme gücü ve kurallar›na
varabilmesidir. Ne var ki, düflünme gücü, düflünme
kurallar› üzerinde insanlar›n anlay›fllar› biribirini
tutmad›¤› gibi, bunlara eriflmek te, birtak›m rüzgarlar›
gerektirmektedir.
Voltaire, Frans›z Ansiklopedisi yazarlar›ndan D’Alembert’e
yazd›¤› bir mektupta flöyle diyor:
“Düflünce sözcü¤üne geldi¤iniz vakit, -ansiklopedidedoktorlar›n
çocuk do¤urtmay› bilmedikleri gibi, düflünmenin
de üstesinden gelemediklerini belirtmeye
çal›flmal›s›n›z.”
Burada Voltaire, doktorlara zekat keçisi gözüyle bakmaya
pek düflkün olan Moliere’in tutumunu sürdürmekten
baflka bir fley yapm›yor. Ama bu sözün gerisinde,
do¤ru düflünme gücüne eriflen kiflilerin ne kadar az
oldu¤u gerçe¤i de sakl›d›r.
Peki do¤ru düflünce nedir?
Bir baflka deyiflle, do¤ru düflünmenin kurallar› nelerdir?
Buna, ilk a¤›zda, “nesnesine uyan düflüncenin do¤ru
düflünce olaca¤›” karfl›l›¤› verilebilir.
Gelgelelim, bu kez de karfl›m›za “Bir düflünce, nesnesine
nas›l uyar?” sorusu ç›kacakt›r. Buna verilecek cevap
ise bizi yeni sorularla karfl›lafl›racak, konuyu çözümlemeye
de¤il, sadece çevresini çizmeye, ya da geniflletmeye
götürecektir.
Görülüyor ki, do¤ru düflünce kurallar›, güzellik gibi,
sa¤duyu gibi elle tutulmaz, gözle görülmez fleyler örne-
¤ince, hemencecik aç›klanabilecek bir öz tafl›m›yor.
Aç›klanamayacak fleyleri aç›klamakta büyük bir ustal›k
(buna hokkabazl›k da diyebiliriz) gösteren Carnegie’nin
bile, buna bir çözüm biçimi bulabilece¤ini sanm›yorum.
Hem, ifl bununla da bitmiyor.
Do¤ru düflünce iplikleri ele geçirilse de, bu düflünmeyi
gerçeklefltirecek bofl zaman, yirminci yüzy›l insanlar›n›n
çok güçlükle ulaflabildikleri bir mutluluktur.
Yirminci yüzy›l insanlar›, ifllerini, e¤lencelerini, sevgi ve
kinlerini, öylesine girintili ç›k›nt›l› bir diflliye kapt›rm›fllar
ki, kendilerini, hiç mi hiç, ondan kurtaram›yorlar.
Sinema, televizyon, dans, futbol maç›, sanat, bilim ve
teknik ad›n› tafl›yan alacal› bulacal› üfürükçü musluklar›ndan,
bir tak›m bay›lt›c› gül ya¤lar› ak›tan bu diflli, insanlar›n
zaman zaman çanaklar›n› doldurmaya yar›yor.
Denilebilir ki, flimdilerin insan›, zaman›n› bofl geçirmeme
s›tmas› içinde, flaflk›nl›ktan flaflk›nl›¤a sürüklenmektedir.
Oysa, Amerikan düflünürü John Dewey bir yana, daha
ilk ça¤da, Eflatun, bu bofl zaman›n gereklili¤ine parmak
basm›flt›.
Dostumun anlatt›¤› f›kraya, dostumun kendisi de gülebilir,
baflkalar› da. Buna bir fley diyemem.
Benim gördü¤üm, sa¤a sald›rsalar da, sola sald›rsalar
da, kiflio¤ullar›n›n do¤ru düflünce ipliklerini bir türlü
ele geçiremedikleridir. Ama f›kralar›n›n, yak›flt›rmalar›n›n
ço¤u, do¤ru düflünmeyi beceremeyen insanlarla
alay etmeye dayan›yor.”
”