10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Feminizme Farklı Yaklaşımlar ve Üçüncü Dalga
içerisinde geçmişteki feminist aktivizmin sorgulanmasını da tanımlayan
bir terim. Bu açıdan bir örnek Betty Freidan’dır. 1990’larda
o yıllardaki hak talepleri için, “Aslında çok fazla talep etmişiz,”
der. Bahsettiği, 1963 yılında yazdığı “Kadınlığın Gizemi”inde (The
Feminine Mystique) 2 , yer alan hak talepleri tabii ki üst orta sınıf,
beyaz kadın öznenin hak talepleridir.
70’lerin sonundan itibaren yaşanan süreç, İkinci Dalga
Feminizm’in karar alma mekanizmalarında sırf kadın olduğu
için kadınların yer almasını isteme talebinin politika düzeyinde
somutlaştığı ve daha fazla kadının karar alma mekanizmalarında
yer aldığı bir dönemdi. Fakat bizzat karar alıcı kadınlar feminizmi
lanetlerler. İkinci Dalga’da Jeanne Kirkpatrick bu açından
temsilidir. İkinci Dalga’yla birlikte kamusal alandaki varlığı artan
kadınları tekrar özel alana itmeye yönelik argümanlarda bulunurlar.
Bunları bizzat kadınların yapması önerilir. Çünkü İkinci
Dalga’nın derdi kadınların öznelliğidir. Üçüncü Dalga biraz da
bunun için sadece kadınların öznelliği değil diyor; ama daha sonra
onun “Peki, hangi politik alan?” sorusunu sorduğumuzda yanıt
bulamıyoruz.
***
Türkiye’ye geldiğimizde ne oluyor? Türkiye’de dalga var mı,
emin değilim. Kadın hareketinde kazanımlar tabii ki var; ama
bir dönemi kapatıp başka bir dönemi başlatacak, patriarkal yapıyı
dönüştüren bir kazanım var mı, emin değilim. Bilmiyorum
yanlış da okuyor olabilirim. Farklı farklı dönemselleştirmeler var
Türkiye’de. Bunlar, erkeklerle eşit yurttaşlık talebinde bulunulan,
Osmanlı ve Erken Cumhuriyet Dönemi’ni kapsayan kadın aktivizminin
ilk dönemi ve 70’lerde sol içerisinde gelişen bir kadın
özgürleşmesi fikriyle bağlantılı olarak 1980 sonrasında bağımsız
feminist örgütlenmenin ortaya çıktığı ikinci dönem var. Bu
iki dönem arasında ise bir boşluk var; yani Erken Cumhuriyet
Dönemi’nden 80’lere kadar olan süreç bu dönemselleştirmelerin
dışında. 80’lerde ortaya çıkan feminist hareketin İkinci Dalga olduğundan
emin değilim gerçekten. Peki, bu dönemi İkinci Dalga
olarak mı, yoksa Üçüncü Dalga olarak mı adlandıracağım? Bu
şablonla nasıl hareket edeceğim? Ya da soruyu, “Bu şablonla hareket
etmem gerekiyor mu?” şeklinde de sorabiliriz. Ve benim buna
cevabım “Hayırdır.”
Bu yüzden Türkiye özelinden eğer illâ dalga kelimesini
2 Freidan, Betty, (2001), The Feminine Mystique, W. W. Norton & Company, New York
kullanacaksak, Serpil Çakır’ın da çalışmalarından bildiğim gibi
ulus-devlet formatı içerisinde eşit yurttaşlık talepleri olan Erken
Cumhuriyet Öncesi ve Osmanlı Dönemi’ndeki kadın hareketine
Birinci Dalga, 80’lerde ortaya çıkan bağımsız feminist harekete de
İkinci Dalga diyebiliriz. Ama öte yandan, bütün bu son on yılda
yaşananlar bir geri tepmeyi de getiriyormuş gibi ve bunun neyin
geri tepmesi olduğuna karar vermek lazım. Yurttaşlık haklarının
mı geri tepmesi? Eğer bu söz konusuysa, bu sadece kadınlar için
geçerli değil, bütün yurttaşlar için geçerli. Onun için neoliberal
yapıyı göz önüne alarak bakmanın daha iyi olduğunu düşünüyorum.
Türkiye’de feminist söz hiçbir zaman yaygın ve kabul edilebilir
olmadığı için geri tepmenin feminist kazanımlarda değil
de, kadın haklarında olduğunu söyleyebiliriz. Çünkü Türkiye’de
herkes “Kadınlarımızı sevmeliyiz,” dediği ve “kadın hakları”nın
tanınması gerektiğini neredeyse nüfusun %90’ı kabul ettiği için,
bu konuda bir geri tepme var. Bu geri tepme “Kadın, erkek eşitliği
diye bir şey yoktur,” cümlesinin doğrudan karar alıcılar, kanaat
önderleri tarafından dile getirilmesine kadar gitmiş durumda.
Geri tepme nedir? Kadın hareketi içerisindeki kadın haklarını
savunarak feminist olmama argümanlarının yaygınlaşmasını
feminizm açısından bir geri tepme olarak tanımlayabiliriz. “Ben
feminist değilim, ama tabii, kadın haklarını savunurum,” söylemi
aslında Türkiye açısından bu dönemlerin geri tepmesini anlamak
için bence iyi bir örnek.
Bu muğlâk konuşmayı da böyle muğlâk bir şekilde bitireyim,
değil mi? (Gülüşmeler) Kusura bakmayın, ama böyle, gerçekten
Üçüncü Dalga’yı konuşmak beni çok zorluyor. Hâl böyle olduğunda
ben Türkiye’de bir Üçüncü Dalga’nın olduğundan değil
ama eğer bir dönemselleştirme yapılacaksa illâ ve “dalga”yı kullanmamız
gerekiyorsa, İkinci Dalga’nın içerisine Batı Avrupa’daki
ve Kuzey Amerika’daki Üçüncü Dalga’nın argümanlarının yerleştirilebildiğinden
ve bunun da Türkiye’deki deneyim açısından aslında
çok zenginleştirici olabileceğinden bahsediyorum.
Begüm’ün ve Semra’nın sunum içerikleri Türkiye örneği üzerinden
İkinci Dönem Feminizm’i içerisinde özellikle 90’lardan
itibaren kadınların öznelliğinin, o kadınların kadınlık kimliğini
içten kesen, farklı etnik, sınıfsal, cinsel yönelim, cinsiyet kimliği
temelli, farklı öznelliklerle birlikte düşünülebileceğini ve bununla
birlikte hareket edilebileceğini de gösteriyor ama; bu birliktelik
pek sancısız olmuyor...
Gülnur: Semra 90’lı yıllardaki Kürt Kadın Hareketi deneyiminden
bahsedecek. Türkiye’de 1992’den sonra, Kürt hareketi içerisinde
338 339