10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Farklılıklarımızla Yanyana (mıyız?)
var. Kadınlar neden hâlâ erkeklere kapalı kamusal alanlarda “Biz
kendi aramızda konuşalım,” diyor? Çünkü hakikaten şimdi burada
üç beş tane erkeğin varlığı tartışmayı ele geçirmeleri için
yeterli olabilir. Burada özcü bir şey söylemek istemiyorum, tabii
ki bunların çok farklı örnekleri de gelişiyor. Konumuz feminizm
olduğu için kadınlar ve erkekler arasındaki farklılıklardan örnek
veriyorum ama elbette başka örnekler de var. Örneğin, bazı insanlar
kendisini çok rahat ifade edebiliyordur, bazıları edemiyordur.
Iris Young ise müzakereci demokrasi teorilerinin kamusal
alandaki tartışmalara herkesin eşit katılabileceği varsayımını
eleştirdiği İletişimsel Demokrasi Kuramı’nda, “Herkesin kendisini
ifade edebileceği bir alan çok mümkün değil,” der. Iris Young,
müzakereci demokrasi modellerinin, uzlaşma arayışı ve eşitlik
fikirlerini eleştirerek, müzakereci demokrasinin de aynen liberal
demokrasi gibi evrensel ve yansız olmadığını, bu sürecin içine
girebilenler ve dışarıda kalabilenler olduğunu söyler. Dolayısıyla
kamusal alan öyle bir şekilde örgütlenmeli ki bütün ezilen toplumsal
gruplar kendi özgül farklılıkları temelinde siyasal temsil
hakkına sahip olsunlar, der. Bu aslında bizi bildiğimiz çok kültürcülük
anlayışına götüren bir yaklaşım. Buradan ‘farklılaştırılmış
yurttaşlık ilkesi’ diye bir ilke çıkartıyor; kamusal alanın farklılıkları
tanımlaması gerektiğini ve insanların kamusal alana, rasyonel
bireyler olarak değil, farklılıklarıyla birlikte, ait oldukları
grubu temsil ederek girmesi gerektiğini söylüyor. Dolayısıyla Iris
Young’ın farklılıkları mutlaklaştırdığını ya da kimlikleri sabitleyen
bir tarafı olduğunu söyleyebiliriz.
Aslına baktığınızda Young da, Benhabib de, Habermas da
çıkara dayalı liberal demokrasi modeline karşı akıl yürütmeye
çalışıyorlar ve farklılıkların karşılıklı etkileşimini öngören, aynı
zamanda farklılıkların parçalamadığı bir dünya tahayyül ediyorlar.
Yani farklılıkların bizi ayırmadığı ve birlikte hareket etmenin
imkanını yaratan bir dünya tasvirleri var. Fakat “müzakereci” ve
“iletişimsel” kavramlarından da anlayabileceğimiz gibi tahayyül
edilen bu dünyanın tek güvencesi olarak iletişim, etkileşim gibi
süreçleri görüyorlar. Dolayısıyla nesnel diyebileceğimiz bir dayanakları
olduğunu söylemek mümkün değil.
Farklılıklar meselesi üzerine kafa yoran bir başka düşünür
Nancy Fraser, bu teorilerden biraz daha farklı bir yerde duruyor.
Ekonomik eşitsizlik, ezilme ve baskıdan koparılmış kimlik ya da
tanınma politikalarına eleştirel yaklaşıyor. Fraser farklılıklara ilişkin
politika yapabilmek için tanınma politikaları ve yeniden bölüşüm
politikaları diye iki ayrı yol olduğunu söyler. Ona göre, farklılıkların
hepsini aynı kefeye koyup bakamayız, çünkü bunların bir
kısmı, varlığını kabul ettirmek için tanınma politikaları yapılması
gereken farklılıklar iken bir kısmı da dönüştürücü politikalar aracılığıyla
ortadan kaldırılması gereken farklılıklardır. Tanınma politikalarının
öne çıktığı LGBT hareket ile kadın hareketi arasında
da böyle bir fark var. LGBT hareketinin mücadelesi farklılıklarını,
kimliklerini kabul ettirme yönünde bir tanınma politikasıdır.
Kadın politikaları ise bir taraftan toplumsal cinsiyetin getirdiği
eşitsizlikleri ortadan kaldırmaya yöneliktir diğer taraftan da kadın
olmaktan kaynaklı farklılıkların tanınmasını talep eder, bu
anlamda yalnız tanınma odaklı değil, aynı zamanda dönüştürücü
talepleri de içerir.
Eşitlik ve farklılık meselesi siyaset teorisinin gündemine
geldiğinde siyaset teorisyenleri feministlerden de büyük ölçüde
beslendiler çünkü daha önce de söylediğim gibi feminist hareket
ve feminist teori farklılıklar meselesinde (etnik, ırk, cinsiyet,
kimlik vs. farklılıkları) önemli bir deneyim ve bilgi biriktirmişti.
Başlangıcından itibaren feminizm için farklılık talebi önemli,
eşitlik talebi ise vazgeçilmez bir değerdir.
Feminist teoride farklılık...
Eşitlik ve farklılığı birarada düşünme pratiğine sahip olan feminist
hareket Birinci Dalga’da (‘dalga’ demeyi çok sevmiyorum
ama yine de dalga dönemselleştirmesini kullanıyorum) daha çok
eşitlik talebini dile getirdi. Hemen arkasından “Eşit ama kime
eşit olacağız?”, “Erkeklere mi eşitleniyoruz?” soruları soruldu.
“Kendimize eşitlenmek istiyoruz,” denildi ve bunun ardından da
gündeme ilk gelen, erkeklerle kadınlar arasındaki farklılık meselesi
oldu. Ardından kızkardeşlik tartışması geldi. Liberalizmin soyut,
evrensel insan tarifi kadınlar ile erkekler arasındaki farklılığı
yok saydığı gibi feminizmin kızkardeşlik tarifi de kadınlar arası
farklılığı görmedi. Bunun en belirgin örneği 60’larda Amerika’da
ortaya çıkan Siyah Kadın Hareketi’dir. Ya da batı dışı coğrafyada
ortaya çıkan feminist hareketlerin batılı feministler tarafından feminist
bulunmaması gibi kolonyalist tavırlar, kadınlar arası farklılıkların
konuşulmaya başlanmasına ve kızkardeşlik kavramının
eleştirilmesine yol açtı. Ama şimdi buradan nereye gidebiliriz?
Kızkardeşlik diye bir şey yok, o zaman kadın diye bir kategori yok;
herkes kendi yaşadığı deneyim neyse onu yaşasın mı diyeceğiz?
Ben pek böyle bir yerde durmuyorum. Yine de bütün bunların bilincinde
olan bir ortaklığın kimliği nasıl tanımladığınıza da bağlı
olarak kurulabileceğini düşünüyorum.
Hannah Arendt’e göre, sabit kimlikler ya da statüler sizin
372 373