10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Feminizme Farklı Yaklaşımlar ve Üçüncü Dalga
Dalgaları aşmak
Güneş: Simten’e bir sorum olacak. İkinci Dalga ya da Üçüncü
Dalga diyebilmemiz için, feminist hareketin kendi içerisinde geçirdiği
dönüşümün yanı sıra acaba bu dalga feminizmleri kendi talepleri
bağlamında kadınlara ne kadar kazanım getirdiler? “İkinci
Dalga ne kadar geçici ne kadar kalıcı oldu? Üçüncü Dalga ne kadar
kalıcı oldu?” gibi soruları düşündüğümde Türkiye’de AKP ile
birlikte bir geri tepme yaşandığını görmemiz lazım. Ayrıca “dalga”
demenin gerçekten bir anlamı var mı? Ya da buna tarihsel bir ayraç
açabilir miyiz?
Simten: Benim akademiden duyduğum bir rahatsızlığım var ve
onu ben de yapıyorum. Üçüncü Dünya ya da “küresel güney”
diye sınıflandırdığınız Türkiye gibi hemen hemen bütün ülkelerde
hepimiz yapıyoruz bunu, zira akademi böyle bir akademi.
Şablonları alıp, olduğu gibi uygulamıyoruz ama bir şeyleri açıklamak
için kullandığımız kavram setimiz ağırlıklı olarak genelde
1950’lere kadar Batı Avrupa ve özellikle Fransa, ardından da Kuzey
Amerika’dan ve Anglo-Amerikan dünyasından geliyor. Bundan
kaçınmanın yolu birazcık sahaya inme, o kavram setine yeni kavramları
sahadan doğru katmak oluyor; ama bu kavramları kullanmamız
kaçınılmaz; çünkü ne yazık ki, aldığımız eğitim bunu
gerektiriyor.
Şimdi benim şöyle bir derdim var: Türkiye’deki feminist tarihe
bakarken “Batı” diyorum ama aslında ağırlıklı olarak Anglo-
Amerikan dünyasındaki feminist tarihle ilgili, doğrudan o coğrafyada
ihtilaflı olan sınıflandırmaları hazır kabul etmemek gibi
bir huyum var. Onun için başlangıçta “Neye bakabilirim de ben
analitik bir şekilde anlayabilirim?” derdiyle düşündüğümde, taleplere,
kazanımlara bakabileceğimi gördüm; ama her şeyden
önce farklı feminist örgütlenmelerin, farklı dönemlerde farklı
politik alanlarda doğduklarını görüp, dile getirdikleri taleplerinin
ve kurdukları mücadelelerinin yapısal koşullarına bakılması
gerektiğini düşünüyorum. Böyle baktığımda da, kendimden çok
da emin olamadan, Türkiye’deki feminist hareketi en fazla iki döneme
ayırabilirim. Bir tanesi birinci dönem diye adlandırdığım
Osmanlı Erken Cumhuriyet Dönemi diğeri de 80’lerdeki feminist
hareketin ortaya çıktığı dönem… Aradaki boşluktan 1945 ile 1980
arasından hiçbir zaman emin olamadım, bir tarihçiye ihtiyacımız
var, o boşluğun kadın özgürleşmesi ve kadın örgütlenmesi açısından
çalışılması gerekli.
Gülnur: 1945-1980 arası dönem, bütün bu hayırseverlik ve kalkınma
literatüründe işlendi.
Begüm: Sol hareketten kadınlar da bu dönemi tartışıyor.
Simten: İlerici Kadınlar Derneği üzerinden de tartışıldı diye biliyorum.
Ama mesela Serpil Çakır’ın Osmanlı Kadın Hareketi için
ya da Şirin Tekeli’nin Erken Cumhuriyet Dönemi’ne yönelik yaptıkları
analize benzer bir analiz sanırım henüz daha yapılmadı.
Sonra 1980 sonrasında ortaya çıkan (geçmişi var tabii ki, bir
anda pıtrak gibi çıkmıyor) feminist bir örgütlenmenin birdenbire
1990’larda, kadınlığın içerisindeki farklılıkları kesen özellikleri
bünyesine aldığını, bunu tartıştığını, eleştirdiğini ve aktivizmini
de buna dâhil ettiğini ve böylelikle Üçüncü Dalga’ya gittiğini
söylemekten gerçekten çok çekiniyorum. Çünkü oluşumlar tarihe
baktığınızda böyle birden bire gerçekleşmiyor. 1980 sonrası feminizmin
(buna İkinci Dalga demeye hakikaten dilim varmıyor
o yüzden İkinci Dönem demeyi tercih ediyorum) dönüp baktığımızda
farklı dalgalara ait olan eşitlik talepleriyle, farklılık taleplerinin,
kadınlar arasındaki farklılık taleplerinin hepsinin birarada
gittiğini düşünüyorum. Oy hakkı mücadelesi başka bir yerde,
kürtaj mücadelesi başka bir yerde, Kürt kadınların talepleri başka
bir yerde duruyor değil. Bunlar Batı’nın kadın hareketini şekillendiren
mücadeleleri, ama Türkiye’deki feminizmin ilerleyişi
daha farklı taleplerle ve farklı yapısal koşullarda ortaya çıkıyor.
“Üçüncü Dalga kötüdür, berbattır, bunu kullanmayalım,” demiyorum
sadece “Bu tür dönemselleştirmeleri yaparken ve bunların
özelliklerinden bahsederken bu ülkenin özgül koşullarını ya da
farklı adlandırmaları olabileceğini göz önünde bulunduralım,”
demek istiyorum.
Esen: Dalgalar neyi içeriyor, neyi dışarıda bırakıyor tartışmasının
dışında bir de tarih yazımı meselesi var. Simten’in de söylediği
batı kaynaklı dönemselleştirmeler ve egemen tarih yazımının
handikaplarına feminist tarihi yazarken de takıldığımızı düşünüyorum.
O yüzden bence Gülnur’un söylediği gibi bu tür dönemselleştirmeler
işimizi kolaylatırsa da feminist hareket üzerine konuşurken
dalgalar dönemselleştirmesini bırakmamız gerektiğini
düşünüyorum. Feminist tarihçiler kadınlar tarihte görünmüyor
diyerek kadınların tarihini bu yöntemle yazdıklarında yine benzer
şekilde birilerinin tarihini anlatırken birilerini dışarıda bırakabiliyorlar.
Örneğin Serpil Çakır’ın Osmanlı Kadın Hareketi’nin
tarihinde Ermeni kadınları yoktur. Dolayısıyla bence bu koca
koca dönemselleştirmeleri bırakmalıyız.
Peki, bu durumda Simten’in söylediği gibi mikro ile makro
arasındaki bağlantıyı nasıl bir yöntemle kuracağız? Karşımızda
böyle koca bir soru var. Egemen tarih yazımının ya da alternatif
tarih yazımının dönemselleştirmeler ya da bütün bu akademik
354 355