10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Feminizme Farklı Yaklaşımlar ve Üçüncü Dalga
Begüm: Ben de bugün “Queer Teori nedir? Nasıl tanımlarız?” sorularını
ve Queer Teori’nin feminizmle ilişkisini sizlerle birlikte
düşünelim istiyorum.
Birinci, İkinci, Üçüncü Dalga diye düşündüğümüzde, nasıl
modernleşme sürecinde feminizmi algılayamıyorsak, yani
Birinci Dalga’yı tamamladık, sonra İkinci’ye geçeceğiz, ondan
sonra Üçüncü’ye geçeceğiz ve biz de modernlik seviyesine ulaşıp
Üçüncü Dalga Feminizm’i başarır hale geleceğiz diyemiyorsak,
cinsellik kavramlarını da bu çerçevede tartışmalıyız. Çünkü her
ne kadar Amerika’da ya da İngiltere’de İkinci Dalga’nın bittiğini
doğrulayabilecek bir paradigma değişimi söz konusu olsa da, dalgalar
arasında benzer süreçlerin devam ettiğini, kürtaj hakkında
biz burada konuşurken Amerika’da da aynı şekilde tartışıldığını
fark ettiğimiz için tüm bunları bir yerden bir yere geçiş gibi düşünmemek
gerek. Aynı şekilde bütün bu kavramların bizim dilimize
çeviri ile geldiğini de unutmamak lazım. Çeviri derken hem
kavramları hem de deneyimleri kastediyorum. Hem yaşanan deneyimlerin
kendisi hem de bunların kavramsallaştırılması ve dönemselleştirmesi
aynı değil. Biz de deneyim çevirisinden ziyade
akademik çeviri daha ağırlıklı olarak var. Bu aslında bir sorun. Bu
yüzden, “Türkiye’ye bunlar nasıl yansıyor, biz bunları nasıl adapte
ediyoruz? Üçüncü Dalga ya da Queer Teori’nin bizdeki yansımaları
nedir?” gibi sorular da gündeme geliyor.
2005-2006 senelerinde doktora tezimi yazarken İstanbul’a
geldiğimde, LB kadınlarla alan çalışması yapıyordum. “Queer?”
diye sorduğumda, Lambda İstanbul’dan bir arkadaşım bana “Daha
dur,” dedi, “Önce lezbiyenlik üzerinden politika yürütmeliyiz.”
2007 yılında tezimi yazarken bütün literatür “Queer Teori” derken,
benim beraber çalıştığım kadınlar queer kelimesini tartışmıyorlardı
henüz. Bugün belki queer çok hip ve popüler ve belki çok
da seksi bir şey olmaya başladı ama bütün bunları problematize
ederken “Biz bunu Türkiye’ye nasıl çeviriyoruz?” ve çevirirken “Bu
deneyimleri biz aslında kendi kendimize nasıl farklı üretiyoruz?”
sorusunu hem Üçüncü Dalga, hem de queer için düşünmemiz gerekiyor.
Feminizme queer yaklaşımlar
Üçüncü Dalga Feminizm’le, Queer Feminizm dediğimiz şey -ki
bence Queer Feminizm diye bir şey olamaz, onu da biraz açıklamaya
çalışacağım- aslında belirli tarihsel süreçlerden geliyorlar.
Yaşasın ki Gilles Deleuze, Jacques Derrida gibi düşünürler
var ki özcülüğün, yapısalcılığın ve büyük anlatıların tartışılması
mümkün oldu. Bütün bunlara baktığımızda queer sanki Üçüncü
Dalga’nın yarattığı özgürlükler ve olasılıklar içinde kendine yer
açmış bir parça gibi gözüküyor olabilir ama aslında ikisi çok farklı
tarihsel konjonktürlerden gelen fakat aynı teorik, kavramsal çatışmalarla
bir araya gelen ve zaman zaman da ayrılan iki hareket.
Böyle baktığımız zaman genel anlamıyla feminizmin derdi
kadınlardır ve daha ziyade de “gender”dır, tam karşılamasa da
Türkçe çevirisi ile toplumsal cinsiyettir. Queer hareket şu anda
gey ve lezbiyen çalışmalarının içinden yürüyor gibi görünse de
aslında normatif olanı, normalleştiren değerleri eleştirmesi bazında
gey ve lezbiyen hareketten farklılaşır.
“Queer hareket nedir?” diye düşündüğümüz zaman anti-ontolojik
ve kimlik karşıtı bir yaklaşımdan söz etmek gerekir. Sibel
Yardımcı’nın “kimliksizleştirme” diye bahsettiğini, 3 ben farklı
kimliklerin birbirleriyle oynaşması olarak tanımlamaya çalışacağım.
“Ben queerim,” diyemeyiz çünkü queer var olabilecek sabit,
ontolojik bir yapı değildir, ayrıca kimlik karşıtıdır. Bugünlerde gey
ve lezbiyen kavramları queerle değiştirilebilir gibi kullanılıyor,
sanki “Ben lezbiyenim,” derken “Ben queerim,” de diyebilirmişsin
gibi ama aslında “Ben queerim,” demek, queer kelimesinin anlamına
ters düşmektedir çünkü sadece queer hareketler, davranışlar,
yaklaşımlar olabilir ama queer kimlik karşıtıysa, “Ben queerim,”
demek ya da Queer Hareket, Queer Feminizm gibi tanımlamalardan
bahsetmek problemlidir. Feminizme queer yaklaşımlar
ya da feminizmi queerleştirmek gibi pratiklerde bulunabileceğimize
inanıyorum.
Queer aslında Amerika’da da, Anglo-sakson akademik dünyada
da bugün problem yaratıyor. Nasıl Post-feminizm’e gelmişsek,
artık temel metinleri olan bir Queer Teori’den bahsederken
“Queer’in de mi sonuna geldik?” sorusu da gündemde çünkü
artık queer de gey ve lezbiyen çalışmaları gibi akademide Queer
Çalışmaları (Queer Studies) adı altında kurumsallaşmaya başladı.
Bu neden sorunlu? Çünkü esasında queer kavramı bütün bu yapıları
zorladığı ve tartıştığı için, kurumsalcılığa, sabitlenebilir fikirlere,
sabitlenebilir kimliklere, akışkan olmayana karşı durur, dolayısıyla
akademik kürsülere sığdırılamaz. Bugüne geldiğimizde ise Üçüncü
Dalga Feminizm tartışmasının olduğu bir yerde “Queer sonrasını
mı artık tartışmamız gerekir?” diye sormak mecburiyetindeyiz.
3 Yardımcı, Sibel, (2012), “Ne O! Ne Bu! Ne Şu! Queer Kuramı ve Kimliksizleşme”,
Skopbülten(http://www.e-skop.com/skopbulten/ne-o-ne-bu-ne-su-queer-kurami
-ve-kimliksizlesme/749 )
342 343