10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Feminizme Farklı Yaklaşımlar ve Üçüncü Dalga
kavramı olan kadını, öz-karşıtı yapısöküm tartışmalarıyla birlikte
sorgulamak için de en temel araçlardan bir tanesidir. Feminizm
de queer için aynı önemi taşır çünkü güç tartışmaları queerde en
önemli sorunlardan birisi haline gelmiştir. Queer bütün bu kimlikleri
yok sayarken veya “Onu da alırım, bunu da alırım,” derken,
Foucault’nun Queer Teori’yi kurgulamasından bugüne gelene kadar
kaybettiğimiz güç tartışmasını da öne çıkarır.
Queer çok açık, herkesin katılabileceği bir şey gibi görünür.
Queer bütün normallerin tersini tartışırken sadece heteroseksüellik
karşıtı gibi kurgulanır ama aslında queer sadece gey ve lezbiyenlerin,
transların, biseksüellerin sahip olduğu bir duruş, hareket
biçimi değildir; heteroseksüellerin de queerleşme olasılıkları
vardır. O yüzden de queer sadece normal, normatif, değer kabul
edilen ve güç hiyerarşisi içinde hegemonik olarak yerleştirilenin
eleştirisidir. Böyle baktığımız zaman herkes queerleşebilir.
Burada hepimiz queer bir hareket ve eylemlilik içerisine girebiliriz.
Bu demektir ki queer o zaman herkes ve hiçbir şeydir. Peki,
queer aynı zamanda hem her şey, hem de hiçbir şeyse o zaman
güç ilişkilerini nasıl tartışacağız? Baktığımız zaman queer hareket
önüne gelen herkesi almıyor içine. Onun da kendi dışlayıcı
pratikleri var. Örneğin Amerika’daki queer hareket temelde gey
erkekler tarafından yürütülen bir hareket olarak başladı. Bu açıdan
baktığımız zaman da feminizm, queer hareketin güç ilişkilerini
sorgulamaya devam etmesi için çok önemli bir faktördür.
Gülnur: Ben de arkadaşlar konuşurken notlar aldım ve izninizle
birkaç noktaya değinmek istiyorum. Bütün kategorizasyonlar
gibi dalga kategorizasyonu da sorunlu, çünkü linear bir tarih
algısı veriyor ve öne çıkan mücadeleleri de bu tarihsel çizgiye
uydurmaya çalışıyor. Ama ben bütün genelliğine rağmen yine de
kategorizasyonların hareketlerin bütün niteliklerini anlatamasa
da öne çıkan taleplerini anlamak açısından verimli olabileceğini
düşünüyorum. Bu dönemlere ait metinlere baktığım zaman yapılan
kategoriye uygun taleplerin öne çıktığını kendi açımdan görüyorum
ama bu kategorilerin en önemli sorunu aslında, Simten’in
de değindiği gibi—çoğunlukla Batı odaklı olmalarıdır. Hakikaten
de kategorileri yerelleştirdikçe deneyimler arasındaki farkları
görmek daha da imkansız oluyor.
Birinci Dalga’nın ve İkinci Dalga’nın taleplerini batı deneyiminde
çok net görebiliyorsunuz; özellikle sömürge karşıtı
mücadelede. Amerika’da kadınlar oy hakkı mücadelesine başladıkları
zaman beyaz kadınlar ile siyah kadınlar arasında ortaklık
kurulabilmesini sağlayan en önemli olay, siyah kadınların, siyah
erkeklerle birlikte yürüttükleri özgürlük mücadelesinde, erkekler
kadınlara “Bu mücadele içerisinde olun,” derlerken; kadınlar için
oy hakkı gibi, birtakım kadınlık taleplerini de özgürlük mücadelelerinin
parçası olmasını istediklerinde siyah erkeklerden ret
almalarıydı. Dolayısıyla kadın hakları mücadelesinin tarihinden
bahsederken gerçekten birçok olayın iç içe geçtiği bir süreçten
bahsediyoruz ama anlatırken çok temel bir kurgu yapılabilir.
Birincisi, Üçüncü Dalga’ya kadar olan kamusal alana, politik
hakların kazanımına yönelik taleplerde eşitlik vurgusunun net
bir şekilde öne çıktığını görüyoruz. Üçüncü Dalga’dan sonra ise
özgürlük vurgusu çok daha belirgin. Belki de en fazla kafamızı
bu özgürlük vurgusunun karıştırması gerektiğini düşünüyorum.
Dolayısıyla Üçüncü Dalga’ya kadar feminizmin asıl damarı bir
tür negatif ortaklık önerisi iken, yani “Farklı haller içerisinde
de olsa bizler kadınlar olarak eziliyoruz,” vurgusuyken, Üçüncü
Dalga’dan sonra bütün farklı feminizmlerin kendi içerisinde örgütlenip,
adeta bir konfederasyon gibi mücadelesinin önerilmesi.
İkincisi, ben bunu kafamda öyle kategorize ettim ama hep
birlikte tartışabiliriz, Üçüncü Dalga’ya kadar belirgin bir biçimde
toplumsal cinsiyet rollerinin yıkılmasına yönelik bir talep
var. Bunu, Üçüncü Dalga Feminizm içerisinde yer aldığını düşünebileceğimiz,
kendilerini de öyle ifade eden yazarlardan okuduğumuzda
şöyle bir iddiayla gerekçelendirildiğini görüyoruz:
Üçüncü Dalga’ya kadar öncelikle ekonomik ve sosyal taleplerin
sunulabilmesi için kadınlar, “Cinsellik ve buna bağlı birtakım
durumlarını geri planda tutmak zorundaydılar,” diyorlar. Bu yüzden,
“Toplumsal cinsiyet rolleri öldürülmeli, kadınlık halleri de
erkeklik halleri de öldürülmeli,” şeklinde bir talebi öne çıkarmak
zorundaydılar. Simten’in söylediği “anneler feminizmi” ve “kızları
feminizmi” aslında nesil farklılığına değil de kültür farklılığına
işaret ediyor. Kız kültürü feminizmi (eleştirmek için ruj feminizmi
de diyorlar buna) burada cinselliğe yönelik taleplerin öne çıktığı,
kadınlığın yapısökümcü bir şekilde sahiplenildiği, farklı bir
kadınlık vurgusunun da özgürleştirici olabileceği, cinselliğimizin
yasaklayıcı, dolayısıyla doğrudan kadınlığımız üzerinden bizi
baskılayıcı bir etki doğuramayacağı gibi etkilerin çıktığını görüyoruz.
Son olarak bütün bu tartışmaları, neoliberalizmle doğrudan
bağlantılı olarak, son dönemdeki özgürlük tanımındaki değişim
üzerinden de okuyabiliriz. Özgürlük vurgusunun çok bireyselleştiğini
görüyoruz. İhtiyaçların ve arzuların giderilmesi üzerine
konuşan, kendi ayaklarının üzerinde durmaya odaklanan, dolayısıyla
özgürlüğü adeta bir tür sorumluluk olarak kişinin üzerine
yükleyen yeni bir özgürlük tanımından bahsediliyor. Hâlbuki ön-
346 347