10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Diziler nasıl yapılıyor/yazılıyor, nasıl okunuyor?
izlerken karakterle özdeşleşiyorlar mı, özdeşleşmiyorlar mı? Bizim
iddiamız, böyle bir karakterle özdeşleşme hiçbir zaman yok,
karakterle oynamak var. Karakterle kendini düşünmek, kendini
anlamak var. Nasıl ki eskiden, komşu kadının dedikodusunu yaparak
“Ben iyiyim, onun şusu kötü,” diyorsak şimdi de karakter
üzerinden bunu söylüyoruz. Dolayısıyla televizyon izlemek bir
öğrenme süreci değil. İzleyiciyle karakterler arasında bir mesafe
var. İzleyici pasif değil, diziyle sürekli bir diyalog içerisinde. Mesela
dizi bittiği zaman ve bir ahlaki yargı yapıldığı zaman, Feyza’nın
dediği gibi,“Dizinin bittiği yerde izleyici konuşmaya başlıyor.” Çok
doğru bir tespit bu, çünkü izleyici dizinin açtığı o yolu takip ediyor.
Dolayısıyla bizim gördüğümüz şey şöyle: Kadınlar bir şekilde
bu diyaloğa girerken şunu yapıyorlar: “Bu karakter şöyle bir ahlaki
çelişkiyle karşı karşıya olunca böyle bir seçim yaptı, bir karar
verdi, bunu yaptı ama ben onu yapmadım.” Mesela Berrin gitti
Ahmet’le evlenmeye karar verdi ama “Ben zinhar böyle yapmazdım,”
deniyor. Şimdi bu noktada şunu sormamız lazım: Gerçek
hayatta insanlar bu kadar çok karar verebiliyorlar mı? Sosyolog
olarak diyoruz ki, “Binlerce karar verme alanı yok, bir sürü mecburiyetle
karşı kaşıyasın,” fakat izleyici “Ben ondan şöyle farklıyım,”
dediği zaman, kendi mecburiyetini seçime dönüştürüyor,
“Ben onu seçmedim,” diyor. Kendini daha iyi hissedebilmek için
“Ben daha başka bir şey yapabilirdim ama bunu seçtim, dolayısıyla
ben daha ahlaklı bir insanım,” diyor kendi kendine. Yani bir
anlamda diziler aracılığıyla kendi mecburiyetini meşrulaştırıyor.
Bir kere Fatmagül’ün Suçu Ne, tamamen ilahi adalet nosyonu
üzerine dayalı. Bir sürü insan zaten yolda telef oluyor, hukuki
bir ceza yok ama kazalar var, Vural vuruluyor...
Feyza: Vural’ın ailesi yok oluyor.
Nükhet: Evet Vural’ın koskoca ailesi yok oluyor. Mustafa neredeyse
intihar edecek hale geliyor, iyiler ödüllendiriliyor, kötüler
cezalandırılıyor.
Feyza: Ama tabii ben de mesela bir izleyici olarak son mahkeme
sahnesine kadar “Kerim bir ceza alsın,” diye bekledim. Ben de
durduğum yerden başka bir son bekliyordum, dolayısıyla hiçbir
zaman tek bir son yok. Aslında baktığımızda Fatmagül tecavüzcüsüyle
evlendiriliyor. Dizi tek bir söz söylemiyor. Bir taraftan
gerçekten tecavüzcüsüyle evleniyor, bir taraftan aşk onu tedavi
ediyor, bir taraftan “Kerim tecavüz etti mi, etmedi mi?” sorusunu
ve bununla bağlantılı olarak tecavüzün ne olup, olmadığını tartışıyoruz;
yaptığı tecavüz müdür, suça iştirak mıdır? Hem dizide
mahkeme tartışıyor, hem de biz hayatımızda sağda solda tartışıyoruz,
bir taraftan da izleyici başka sonlar da yazabiliyor ve o
sonu bekliyor. Kendi yazdığı son mu olacak yoksa başka türlü mü
olacak diye merakla bekliyor. Feminist eleştiri aslında bu dizileri
en çok izleyenlere dönüp, bakmak yerine, en sansasyonel sahneyi
alıp, onun üzerine eleştirisini kuruyor ve dolayısıyla bu iki yıllık
izleme deneyimini tek bir sahneye indirgemiş oluyor. Mesela bu
Fatmagül’ün en çok tartışıldığı konu, tecavüz sahnesinin internette
bilmem kaç bin kere tıklanmasıydı.
Nükhet: “Hapı attık, patladık, Fatmagül’e rastladık, Fatmagül’ün
suçu yok, biz onu Bihter sandık.” Bu işte Ankaragücü taraftarlarının
sloganı ve böyle başlıyor mevzu.
Feyza: Şu da önemli; Fatmagül tecavüze uğradı diye Türkiye’de
tecavüzler artmıyor, böyle bir şey yok. Erkeklerin bunun üzerinden
şiddetin biçimlerini arttırmaları mümkün, ama “Dizilerde tecavüz
edenler olduğu için tecavüz oluyor,” dediğiniz zaman bütün
o ataerkil iktidar ilişkileri yok saymış oluyorsunuz. Sanki başka
bir şey yok…
Nükhet: Sanki öyle bir dünyada yaşamıyoruz.
Feyza: Bu tür bir yaklaşım, dizileri izlemezsek kötü şeyler yaşamayız
gibi bir yere getirebiliyor. Dolayısıyla Fatmagül’ün Suçu Ne,
‘İzleyicinin Suçu Ne?’ye dönüşüyor. Bütün bu olaylar zaten yaşanıyor
ve bütün bunlar tek bir nedenle değil ataerkillik içinde bir
sürü nedenle yaşanıyor. Bu hikâyeler bunları cezalandırıyor olabilir,
çözüyor olabilir, başka bir norm kuruyor olabilir, var olan normu
katılaştırıyor olabilir. Mesela Aşk-ı Memnu bunun çok önemli
bir örneği, iki sezon biz bunu tartıştık, hem muhafazakâr eleştiri
bunu yaptı, hem feminist eleştiri bunu yaptı. Ama sonunda
ne oldu? Bihter öldürülerek cezalandırıldı. Ama öbür taraftan da
Behlül’ün mezar başında bir konuşması vardı, bence esas çözüm
noktası oydu: “Herkesin gidecek bir yeri vardı. Ben bunu göremediğim
için senin yanında olamadım,” dedi Bihter’e. Dolayısıyla
Bihter’in bütün toplumsal normlar içindeki çaresizliği orada
açık edildi. Yani hikâyeler aslında hiçbir zaman tek bir okumayı
da dayatmıyor, birkaç şekilde de okunabilirler. Bir taraftan da bu
hikâyeler çok dönüşebilir, dönüştürülebilir, iyi hikâyeler yazıldığı
zaman hakikaten bunlar iyi tartışma alanları açabilir.
Nükhet: Rol model meselesi üzerinden dizileri eleştireceksem,
bunu şu şekilde yaparım: Bir tanesi daha önce bahsettiğim, diziyi
izleyenlerin, dizi karakterlerinin hayatları üzerinden kendi
hayatlarındaki mecburiyetlerini seçime dönüştürüyor olmaları.
Diğeri ise senaryonun psikoloji ile çok ilginç bir iş yapma biçiminin
olması. Türkiye’de sosyal bilimler psikoloji üstünden anlaşıldı.
1999 depremi olduğunda, biz üniversiteyle Gölcük’e gittik,
herkes “Psikolog musunuz?” diye soruyordu. “Hayır, sosyologum,”
486 487