10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Farklılıklarımızla Yanyana (mıyız?)
değerlerin, dinlerin, dillerin, cinsiyetlerin, kökenlerin birbirlerini
tanıyıp, karşılaşmaya ve konuşmaya başlamasıyla, bu ortak alanın
nasıl örgütleneceği meselesi üzerinden ortaya çıkıyor. Modernite
tecrübesinden bildiğimiz kadarıyla bu soruya bir ulus formunda
cevap veriliyor. Bütün bu farklılıklar ulus etrafında homojenleştirilerek,
kardeşlik (tabii erkekkardeşlik) ekseninde formüle ediliyor.
Her ulus projesi farklılıkların hepsini yok saymıyor, kimisi
bunları tanıyarak içine alıyor ama sonuçta bir homojenlik öngörerek
işliyor ve eşitliği de bu homojenlik üzerinden kuruyor. 20.
yüzyılın deneyimlenen eşitlik anlayışı kültürel homojenliği içermesi
gerektiği fikrinden hareket ediyor; yani eşitlik aynılık olarak
anlaşılıyor.
Son yirmi, otuz yıldır siyaset teorisinin ve günümüz hareketlerinin
problemlerinin başında eşitlik ve farklılığı birlikte düşünmek,
var etmek geliyor. Modernitenin evrensellik ve eşitlik
ilkeleri kendi içinde bir sürü çelişkiyi barındırıyor. Feminist hareket
bu çelişkiye dikkat çeken ilk hareketlerden biri: “Sizin insan
dediğiniz kategori hiç de evrensel değil, bunun cinsiyeti var, ırkı
var, kültürü var, dolayısıyla insan kategorisi dışlayıcı bir kategori,”
diyerek, bu ‘insan’ın kim olduğunu somutlaştırmaya çalışıyor.
Dolayısıyla ulus temelli demokrasi ve liberal demokrasi feminist
teori tarafından ciddi eleştirilere maruz kalıyor.
Liberal demokrasinin içinde de farklılık vurgusu ve farklılıkların
temsil edilmesi gerektiği söylemi var ama bu farklılıklar
bireysel temelli görüş farklılığı ya da çıkar farklılığı olarak tarif
edilir. Siyasal yelpazeyi konuşma şeklimize de baktığımızda farklılıkların
sadece görüş farklılığı olarak tarif edildiğini görebiliriz.
Hâlbuki farklılıkların bir sürü kaynağı olabiliyor ve bu aynı zamanda
görüş farklılığına da tekabül edebiliyor. Liberalizmin bütün
görüşleri temsil edebildiği hikâyesinin de bir masal olduğunu
biliyoruz çünkü bir sürü deneyimi ve grubu dışladığınız zaman
bir sürü görüşü de dışlamış oluyorsunuz. Bu dışlamalar ise çoğu
zaman hiyerarşileri de içeriyor. O yüzden de sorunlu. Farklılık sadece
çok önemli bir değer diye sahiplenilemez. Bu yüzden ben
Nancy Fraser’ın “Keyfini süreceğimiz farklılıklar var, ortadan kaldırılması
gereken, eşitsizlik üreten farklılıklar var,” sözünü çok
severim. Dolayısıyla bu farklılık meselesini düşünürken bunların
farkında olmak lazım…
Liberal Demokrasi teorisine eleştiriler
Liberal demokrasinin birçok eleştirisinden sonra esas olarak
1980’lerde, özellikle de sosyalizmin bir alternatif olma gücünü yi-
tirmesinden sonra “Acaba liberal demokrasinin kendi kurumları
içinden bir dönüşüm sağlamak mümkün mü?” diyen siyaset teorilerinin
ortaya çıktığını görüyoruz. Bu teorilerin başında Jürgen
Habermas’ın kamusal alan teorileri var. Habermas liberal demokrasi
eleştirilerinden yola çıkarak, herhangi bir karardan etkilenen
her yurttaşın o kararın alınma süreçlerine katılımını öngören
müzakereci demokrasi modelini önerir. Liberal demokrasinin ya
da temsili demokrasinin yurttaşları karar alma süreçlerine dahil
etme konusundaki zayıflığına vurgu yaparak katılımı içeren bir
kamusal alanı tartışmaya açar. Kamusal alanı, herkesin önyargısız
bir biçimde var olduğu, bütün farklı görüşlerin ifade edildiği, ön
koşul ya da dayatma olmadığı bir tartışma ortamının alanı olarak
tarif eder. Kamusal alandaki tartışmalarda uzlaşma aranır ama
uzlaşmaya varmak zorunlu değildir. Her konuda da uzlaşılması
gerekmiyor, uzlaşılması gereken konu, tartışmanın nasıl yürüyeceğine
dair usullerdir: “Birbirimizi nasıl dinleyeceğiz, herkesin
söz sahibi olmasını nasıl bir çerçevede sağlayacağız?”
Benzer bir kamusal alan tarifini Seyla Benhabib’de de görüyoruz.
O da Habermas’ın daha rasyonel, adil ve eşitlikçi bir müzakere
ortamı düşüncesini ödünç alıyor. Böylece farklılığı, kamusal
alana dâhil edilebilen, müzakere edilecek, üzerinde tartışılabilecek
bir konuma yerleştiriyor. Mağdur olan herkesin kendi bakış
açısını dile getirme hakkına sahip olabileceği bir birlik oluşturma
arayışından dolayı farklılık kamusal alan tartışmalarının önemli
bir konusu haline geliyor.
Müzakereci demokrasi teorileri de feministler ve başka birçok
grup tarafından eleştirilmektedir. Çünkü bu teoriler modernitenin
rasyonel birey varsayımından hiç de uzak olmayan, “Sizin
farklı kimlikleriniz olabilir, farklı kökenleriniz olabilir ama kamusal
alana girdiğinizde birinci kural rasyonel konuşacaksınız,”
söylemini destekler. Rasyonel konuşmak ne demek? Bu rasyonelliğin
içini kim dolduracak? Bu soruların cevapları da tıpkı homojenleştirme
mekanizmaları gibi bir iktidar meselesine işaret ediyor.
Kamusal alandaki bir tartışma herkese açık ama acaba kimler
‘rasyonel konuşmak’ şartını yerine getirebiliyor. Bu durumda
herkes nasıl eşit bir şekilde konuşacak? Habermas’ın ‘anayasal
yurttaşlık’ kavramsallaştırmasından hareketle, herkes örgütlenme
özgürlüğüne sahip, herkes fikirlerini söyleyebilir, herkes karar
alma süreçlerine erişebilir olsa dahi bu yaklaşım, insanlar arasındaki
sadece sınıfsal farklılıkları değil, deneyim, kişilik, konuşma
yeteneği gibi farklılıkları da görmez. Mesela kadınlar kamusal
alanda konuşmaya çok fazla yatkın değildir, erkeklerin ise binlerce
yıldır, erkekliğin getirdiği kamusal alanda konuşma deneyimi
370 371