10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Farklılıklarımızla Yanyana (mıyız?)
minist’ mail grubuna üye olanlarınız varsa (ben o sıralar burada
değildim, bütün bu tartışmaları Kanada’dan takip ediyordum),
oradaki tartışmalar bu krizin göstergesiydi. Bunları konuşmaya
çok fazla ihtiyacımız var.
Queer hareketle, feminist hareket arasındaki diyalogun çok
fazla kurulmadığı ama her kriz anında ortaya çıkan bir ihtiyacın
da sürekli yüzümüze çarptığını görüyoruz. O yüzden “Feminist
bir queer hareket ya da queer bir feminist hareket nasıl kurarız?”
meselesi üzerine sorular ortaya atacağım. Bunu da daha çok cinsellik
üzerinden hem teorik hem de politik bir tartışma yürüterek
yapmaya çalışacağım. Biraz önce bahsettiğim Feminist’de dönen
tartışmalar da zaten daha çok cinsellik ve cinsiyet kimlikleri üzerinden
ortaya çıkmıştı. Başlamadan önce küçük bir not düşmekte
fayda var: Queer hareketle feminist hareketin ortaklaştığı ya da
krizler yaşadığı anların sadece cinsellik üzerinden konuşulabileceğini
savunmuyorum. Bu sadece, bu mesele üzerine konuşma
biçimlerinden bir tanesi olabilir. Zamanımız kısıtlı olduğu için
diğer konuşma biçimlerini de başka ortamlarda konuşabiliriz diye
umuyorum.
İlk olarak, feminizm ne demek, Queer Teori ne demek, ondan
bahsedeceğim. Bu tanımlamaları bu şekilde yan yana koyarsak
aralarındaki çatışmaları ve krizleri daha net ve açık bir şekilde
görebilirmişiz gibi geliyor. Farklı feminizmler erkeklik ve kadınlığı
farklı şekilde tanımlıyor olsalar da, feminizm, çok genel tabiriyle
kadınlık ve erkeklik arasında çizilen bir ayrıma dayanıyor ve bu
iki kategori üzerinden bir mücadele veriyor. Fakat feminizm bu
iki kategoriyi birbirinden kopuk değil, birbiriyle ilişki içerisinde
görüyor; toplumsal cinsiyetin ilişkiselliğine vurguda bulunuyor.
Bu ilişkiselliğe vurguda bulunduğu noktada ister istemez İnci’nin
de söylediği gibi hiyerarşi devreye giriyor, yani bu ilişkisellik hiçbir
zaman hiyerarşiden bağımsız, nötr bir alan değil. Dolayısıyla
ezen, ezilen, yani birinin daha avantajlı, diğerinin daha dezavantajlı
olarak kurulduğu bir ilişkisellikten bahsediyoruz. Çok kabaca
söyleyecek olursam, feminizm, toplumsal cinsiyet mevhumunu
sorunsallaştırır, aynı zamanda da kadınlar için bir adalet
projesidir.
Bu mücadelenin bir boyutu, toplumsal cinsiyet rollerinin
üretmiş olduğu ikiliklere saldırmak ve aralarındaki iktidar ilişkilerini
yıkmak. Modernitenin ürünü olan bu ikilikler nelerdir
hepimiz biliyoruz: rasyonel düşünen/duygusal olan, aktif olan/
pasif olan, baba olmak/anne olmak, içeride olmak/dışarıda olmak.
Hem mekânla, hem de toplumsal hayatla kurulan ilişkide
bazı roller daha değersiz görülürken, bazıları daha fazla değer
atfedilirler. Hepimizin bildiği gibi değerli olanlar erkeklikle ilişkilendirilen
rollerken, değersiz olanlar kadınlıkla ilişkilendirilen
rollerdir. Feminizm bu ikilikleri yıkmaya çalışırken yine bir ikiliğin
içerisine yeniden ve yeniden hapsoluyor aslında. Kadını özgürleştirmek
için kurduğu adalet projesi yine erkeklik ve kadınlık
ikiliği üzerinden kurulan bir siyaset kurgusu. Feminizm, queer
hareketin etkisiyle bu alanda daha fazla soru üretmeye başladı.
Farklı feminizmler ezen/ezilen ilişkisine de çok farklı şekillerde
yaklaşıyorlar. Çok Ortodoks bir örnek verecek olursak
Catherine McKinnon, kadınların yaşadığı ezilmişliği tamamen
heteroseksüel erkek arzusuna ve erotizmine bağlıyor. Bu kurguda
her zaman erkeğe hizmet etmek üzere kurulmuş olan, hiçbir şekilde
arzu duyamayan ve aktif olmayan, pasif bir kadın cinselliği
söz konusu. Bu tür bir feminist siyaset anlayışında kadının aktif
cinselliğine hiçbir şekilde yer yok ve amaç olarak da heteroseksüel
erkek arzusunu, erotizmini ortadan kaldırmayı gösteriyor.
Bunun yanı sıra seks pozitif feministler ise cinsellik denen alanın
hem bir tehlike hem de bir haz alanı olduğundan bahsederler.
Carole S. Vance 2 bu tartışmayı ilk başlatan kadınlardan bir
tanesi. Dolayısıyla feminizmin cinsellikle ilişkilendiği alanın kendisi
farklı feminizmlerin aldığı pozisyonu belirleyen bir değişken.
Sadece queer hareketle, feminist hareketin arasındaki ilişkide
değil, feministlerin kendi içinde aldıkları farklı pozisyonlarda da
cinselliğe nasıl baktıkları belirleyici.
Feminizm bir yandan da bütün bu cinsellik, cinsiyet ve iktidar
arasındaki ilişkiyi bize çok net gösterir, fakat belirli ön kabullerle.
Bu noktada queer hareket daha kafa açıcı olabiliyor çünkü
Queer Teori’ye göre iktidar ve cinsellik arasında ya da cinsellik ve
iktidar arasında aslında birçok feministin varsaydığı türden bir
iktidar ilişkisi her zaman yok. Misal, alt sınıf bir Kürt erkeğiyle,
üst sınıf, beyaz bir Türk kadınının kurduğu ilişkide illâ da kadın
her zaman ezilen pozisyonda olacak diye bir şey yok. Kadın bu
ilişki dinamiği içerisinde ezen konumunda da olabilecekken, bazı
feminist tartışmalar, kadın ve erkek arasındaki iktidar ilişkisini,
tamamen özcü bir yerden erkeğin her koşulda iktidar olduğu bir
ilişki olarak tarif ediyorlar. Bu anlamda queer hareket farklılığı,
bütün bu analizi siyasetin ortasına getirerek, bütün bu konumlanışları
bize çok net gösteren bir harita sunabiliyor.
Queer hareket kadınlık ve erkekliğin, sabit kategoriler ol-
2 Vance, Carole S. (Ed.), (1984), Pleasure and Danger: Exploring Female Sexuality,
Routledge & K. Paul, Boston
376 377