10EP2Te

İstanbul Amargi - Feminizm Tartışmaları Feminist Ütopyalar ve Politika
Bir de günümüzde ütopyayı ya da ütopik kelimesini biraz
nahif hayaller anlamında kullanıyoruz hâlbuki çok ciddi olabilir
ütopya, özellikle yazan için çok ciddi sonuçları olabilir. Bugün bu
kadar çok “hassasiyetleri” olan bir ülkede mesela bütün dini ve
siyasi hassasiyetleri sarsan bir ütopya yazılsa bunun ütopya yazarına
da ciddi sonuçları olabilir.
Ütopya, 19. yüzyıla kadar klasik ütopya ve sonrasında gelişen
modern ütopya olarak genelde birbirinden ayrılıyor çünkü
belirli noktalarda farkları var. Klasik ütopyaların en bilinen örnekleri
Platon’un Devlet 2 ,Thomas More’un Ütopya 3 , Thomas
Campanella’nın Güneş Ülkesi 4 , Franscis Bacon’un Yeni Atlantis 5
kitaplarıdır. O dönemde kadınlar tarafından yazılmış ütopya var
mı bilmiyorum. Yazılmışsa da tarihte bu görünmemiş olabilir.
Okuduğum kaynaklarda bu dönemde hiçbir kadın yazarın ütopya
yazdığına ben şahit olmadım. Bu benim eksiğim de olabilir.
Klasik ütopyalar
Klasik ütopyaların en temel özelliği için herhalde kapalılık diyebiliriz.
Hem fiziksel bir kapalılık hem de düşünsel bir kapalılık
söz konusudur. Bunlar bütün dünya keşfedilene kadar genelde bir
adada ya da gelecekte geçer. 1950’lerden sonra bilimkurgu yazınıyla
gezegenler de işin içine katıldı. Mesela Güneş Ülkesi’nde ülke,
açılması birbirinden zor olan yedi tane duvarın ortasında bulunur.
Klasik ütopyalarda mükemmel bir toplum yaratılmıştır ve bu
durağan bir şeydir. Çünkü zaten en mükemmeli yaratılmıştır, değişim
ancak olumsuz yönde olabilir. Klasik ütopyaların, dışarıdan
gelen tüm etkilere kapalı ve durağan bir yapısının olması en çok
eleştirilen yanıdır.
Bunun dışında, hepsinde mutlaka yöneticiler ve yönetilenler
ya da kentliler ve köylüler gibi hiyerarşik bir yapılanma vardır. Bir
yandan şunu da teslim etmek lazım: Bütün ütopyalar kadın/erkek
ilişkileri ya da kadınların durumu konusunda var olan topluma
göre tabii ki daha iyi önermeleri var ama hiçbir zaman kadınlar
erkeklerle tam bir eşitlik içinde tarif edilmiyor. Örneğin çocuk
bakımı, ev işleri gibi konularda erkeğe görev verildiğine hiçbir
zaman rastlamıyoruz; bunun gibi işler her zaman kadınlar tara-
2 Platon, (2011), Devlet, (çev. Mehmet Ali Cimcoz, Sabahattin Eyüboğlu), İş Bankası
Yayınları, İstanbul
3 More, Thomas, (2009), Ütopya, (çev. Çiğdem Dürüşken), Kabalcı Yayınevi, İstanbul
4 Campanella, Thomas, (2011), Güneş Ülkesi, (çev. Çiğdem Dürüşken), Kabalcı
Yayınevi, İstanbul
5 Bacon, Franscis, (2008), Yeni Atlantis, (çev. Çiğdem Dürüşken), Kabalcı Yayınevi,
İstanbul
fından yürütülüyor. Kadınlar, daha çok verdikleri hizmetlerden
toplumun mahrum kalmaması gayesiyle birtakım alanlarda varlar.
Devlet’te bu açıkça söylenir, “Sürüyü koruyup, kollamak her
zaman erkek köpeklere mi kalacak?” diye. “Devlet kadınların bu
hizmetlerinden mahrum mu kalacak?” gibi bir yaklaşım var.
Bu ütopyalardaki bir diğer önemli özellik ise: cinselliğin denetlenmesi.
Çünkü mükemmel bir toplum ancak mükemmel,
sağlıklı insanlarla olabilir ve insanların gelişi güzel ilişkilerine
devlet tabii ki de izin vermez. Buna mutlaka müdahale edilmelidir,
gibi bir anlayış var. Bir de “insan” denilirken erkek kast edilir
aslında. Mesela Güneş kentliler birbirlerine “baba” ve “oğul”
derler, kadınların birbirlerine ne dediklerini ise bilmeyiz, böyle
bir ifade yok. Cinselliğin denetlenmesi çok ciddi kurallar içinde
olabiliyor; özellikle karşı-ütopyalarda gördüğümüz gibi bu, çok
eşliliğin teşvik edilmesi şeklinde de olabiliyor, yeter ki devlete bu
ilişkiler sonucunda bir zarar gelmesin.
Modern ütopyalar
Modern ütopyalar daha çok 19. yüzyılda yazılmaya başlıyor ve en
çok da 20. yüzyılda yazılıyor. Bu dönemde tabii ki hayatta çok şey
değişiyor. Hepimizin bildiği gibi Sanayi Devrimi, Fransız İhtilali,
özgürlük, eşitlik, kardeşlik talepleri var, kapitalizm var ama buna
alternatif olarak sosyalizm ve anarşizm fikirleri, toplumsal hareketler,
bilim ve teknolojideki gelişmeler de var. Bütün bunları düşündüğümüz
zaman bu dönemde tabii ki ütopyalar da değişiyor.
Ortaçağ döneminde çok fazla ütopya yazılmadığı söylenir. O
dönem altın çağ ve cennet tasvirleri var tabii ki ama politik ve sistematik
bir devlet, toplum tasarımı, mutlu bir hayat nasıl olabilir
gibi bir tasarım konusunda Ortaçağ’da bir duraklama olduğundan
bahsediliyor. Aristoteles’in devletin doğal bir varlık olduğu,
dolayısıyla da tanrısal bir güce dayandığı düşüncesinden liberalizm
düşüncesine geçiliyor. Doğal haklar, sınırlandırılmış yönetim
ve iktidarın kaynağını dinden alıp, halka, ulusa dayandırmak gibi
düşüncelerle birlikte ütopyanın kendisi de değişiyor.
***
Ütopyacı sosyalistler denen bir grup düşünür de sosyalist toplumlar
tasarlıyor. Hatta bunlardan etkilenerek özellikle Amerika’da
ve İngiltere’de, Fransa’da da var galiba, birtakım küçük ütopyacı
topluluklar hayata geçirilmeye çalışılıyor. Bunların içinde feminist
denebilecek ya da sadece kadınlar için tasarlanan ütopyacı
topluluk denemeleri de var. Bu dönemin en bilinen yazarları, Ed-
504 505