behar br. 105-106 - Islamska zajednica u Hrvatskoj

ISLAM NA BALKANU<br />
s taviti, samo uz malko drukčije<br />
riječi i imena. Bez nadzora crkve<br />
ko ja bi upozoravala vjernike na<br />
op asnost što prijeti besmrtnoj du -<br />
ši, taj prelazak nije uopće morao<br />
biti težak. Ozbiljni protestantski<br />
posjetioci na Balkanu bili su često<br />
zgranuti nad time kako ljudi ne -<br />
hajno shvaćaju to prevjeravanje.<br />
Engleski liječnik George Wheler,<br />
koji je u sedamdesetim godinama<br />
17. stoljeća posjetio Korint, zapazio<br />
je kako ovdašnji kršćani, kojima<br />
nedostaje dobra poduka, sposobni<br />
i odani pastori koji bi ih po -<br />
dučili, otpadaju svakodnevno od<br />
vje re, odriču se svoje religije u ko -<br />
rist turskog praznovjerja kad god<br />
ih snađe kakva god nezgoda ili<br />
ne ugodnost.<br />
Neki od običaja iz narodne re li -<br />
gije koji se spominju u prvim iz vo -<br />
rima, postoje odvajkada i u krš ća -<br />
nskoj i u islamskoj tradiciji. Vje -<br />
rovanje u zaštitnu moć pločica ili<br />
papirića s religioznim natpisima -<br />
bilo kao amulet ili nešto što se za -<br />
kapa u polju da štiti ljetinu - bi jaše<br />
uobičajeno u Srednjem vi je ku i<br />
oču valo se do dana današ njega i<br />
među kršćanima i među mu sli ma -<br />
nima. Jedan je putnik 1904. godine<br />
bio iznenađen činje ni com što su<br />
i muslimani i kršćani po djednako<br />
bili praznovjerni i vje rovali u moć<br />
amajlija, koje su mus limanima če -<br />
sto blagoslivljali fra njevci i koje<br />
djeca nose oko vra ta, na odjeći ili<br />
na lešu, zmije, ri be, orlovske pandže,<br />
jelenske rogove i tako dalje.<br />
Mno ge svetkovine i blagdane slave<br />
obje religije, među nji ma Jurjevo i<br />
Ilinden, koji mu s li mani zovu Aliđun.<br />
A ondje gdje je osnovni stav<br />
pre ma religiji pra k tično-magijski,<br />
je dna religija mo že posuditi od<br />
druge čak i naj va žnije obredne elemente,<br />
ili, bo lje reći, pogotovo one<br />
68<br />
najvažnije jer se vjeruje da oni<br />
posjeduju naj veću moć. Zabilježeni<br />
su sluča je vi kad su kršćani pozivali<br />
mu s li manske derviše da čitaju iz<br />
Kur’ana nad njihovim teškim bo le -<br />
snicima ne bi li ih izliječili. U stu -<br />
diji o tom predmetu koja je obu -<br />
hvatila svekoliki Osmanski sul -<br />
tanat rečeno je. Dakako da je ten -<br />
dencija saradnje ... najjača on dje<br />
gdje se sve sljedbe susreću na<br />
zajedničkoj osnovi…<br />
Jedina relevantna studija o si n -<br />
kretizmu u bosanskom islamu<br />
koja postoji je ona Muhameda Ha -<br />
džijahića, pod naslovom Sink -<br />
retistički elementi u islamu u Bo -<br />
sni i Hercegovini. 15 Iako smo miš -<br />
lje nja da se u ogromonoj većini<br />
onoga što se naziva sinkretizmom<br />
u punini značenja toga pojma, u<br />
stvari, krije nastavak svete tradi ci -<br />
je, koja ni po čemu ne ovisi o tre -<br />
nutno važećoj ili preovlađujućoj re -<br />
ligijskoj tradiciji. Istina je da je<br />
bosanski islam, kao i svaka dru ga<br />
religijska tradicija na jednom ge -<br />
ografskom, kulturološkom i ci vi -<br />
lizacijskom prostoru, adaptirao i<br />
susptituirao određeni broj ele me -<br />
nata prethodnih religijskih tr a -<br />
dicija novim, ponekad čak mijenjajući<br />
im samo izvanjski obol u smislu<br />
povoda i namjene odnosno<br />
namjere. Hadžijahić kaže da je<br />
’…islam kakav su Osmanlije do ni -<br />
jeli na Balkan, bio već apsorbirao<br />
dio predislamskih religioznih ostataka<br />
iranskih i turkmenskih naroda.<br />
Na Balkanu i u Bosni i He -<br />
rcegovini islam, u doticaju sa civilizacijama<br />
s kojima se tu sreo, ta -<br />
ko đer nije mogao izbjeći izvjes ne<br />
strane infiltracije. I dio Bosa na ca,<br />
koji je prihvatio islam, unio je u<br />
novu religiju dosta elemenata ra -<br />
ni jih svojih vjerovanja i ob re da,<br />
pri je svega stare slavenske re ligije,<br />
za tim bosanskog bogumi l stva, pa i<br />
ortodoksnog kršćans tva, kao i drugih<br />
kultova koji su ostavili traga u<br />
južnoslavenskim ze mljama.’ Na -<br />
da lje, Hadžijahić ka že da se gornja<br />
tvrdnja odnosi na takozvani narodni<br />
islam, od nosno ‘kompleks vjerovanja,<br />
nazi ra nja i obreda svojstven<br />
širokim na rodnim slojevima,<br />
kojemu na su prot, doslovno, je stajao<br />
islam za koji su predstavnici<br />
vjerskog ko nzervativizma i puritanizma<br />
- ho dže, vjerovali da predstavlja<br />
‘islam u njegovom izvornom<br />
obliku’. Derviši su, nastavlja<br />
Hadži ja hić, unosili izvjestan no n -<br />
ko nfo r mi zam i produhovljenje u<br />
us taljene religiozne forme i sadržaje.<br />
Isto tako, jedan dio hodža, i to<br />
on ih koji su se bili najviše srodili s<br />
pukom, nije smatrao odveć zazornim<br />
kult paganskih tradicija… ko -<br />
je su kao kompleks relikata oz na -<br />
čavane jednim nazivom zemljin za -<br />
kon, a koji je održavao tole ra nciju<br />
prema narodnim tradici ja ma.<br />
Kontinuitet između ranije za te -<br />
čenih s jedne i islamskih religi j s kih<br />
tradicija s druge strane, naj oči g -<br />
lednije je uprimjeren mjestima tra -<br />
dicionalnih kultnih-obrednih obi -<br />
lježavanja, proslava i svet ko vi na, a<br />
priroda sinkretizma, naj la k še je<br />
utvrdiva utvrđivanjem porijekla<br />
predmetne svetko vi ne, odnos no<br />
njenoga korijena u ne koj drugoj,<br />
ranijoj ili prethodnoj religijs koj tradiciji.<br />
Činjenica je da se ha m ze -<br />
vijska heterodoksija, makar njen<br />
bosanski ogranak (b udući je, te -<br />
meljem brojnih po u z danih izvora,<br />
postojao i ogranak koji se razvijao,<br />
naporedo ili zas e b no, i u ostatku<br />
Osmanskog sul t a nata, pa čak i u<br />
samom Istanbulu), najčešće ve zu je<br />
za izvjesne tradicije bosans kih<br />
krstjana koji se još uvijek če s to, i<br />
pogrešno, na zivaju bogumilima.<br />
15 Hadžijahić, M, ‘Sinkretistički elementi u islamu u Bosni i Hercegovini’, POF, XXVIII-XXIX, 1978-79., Sarajevo, 1980.