You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Özet<br />
İletişim araçlarının etkisini soruşturan<br />
araştırmalarda genel olarak okuyucu, dinleyici ya<br />
da izleyiciler araçtan ulaştırılan mesajı alan ve<br />
bunun sonucunda düşüncesini tercihini veya<br />
tutumunu değiştiren pasif kişiler olarak<br />
görülmektedir. Tek yönlü iletişim modelini<br />
izleyen ve insanların kitle iletişim araçlarının<br />
etkisine maruz kalan pasif tüketiciler olduğu<br />
fikrini taşıyan bu yaklaşımların izleyiciyi geri<br />
planda bırakması, daha sonra izleyiciyi merkez<br />
alan modellerin doğmasına neden olmuştur.<br />
İzleyici merkezli araştırmalarda en çok kullanılan<br />
yaklaşım, kullanımlar ve doyumlar olmuştur. Bu<br />
yaklaşımla iletişim araştırmalarında odak,<br />
mesajın içeriği, etkisi ve mesajı gönderen<br />
kaynaktan bu mesajı alan izleyiciye doğru<br />
kaymıştır. Araştırmacılar kitle iletişim araçlarının<br />
izleyicilere neler yaptığını değil, izleyicilerin<br />
kitle iletişim araçlarıyla neler yaptığını<br />
soruşturmaya başlamışlardır. Bu araştırmalarda<br />
izleyiciler, iletişim araçlarının etkilerine maruz<br />
kalan pasif nesneler değil, çok çeşitli<br />
gereksinimlerini karşılamak için iletişim<br />
araçlarını arayan, seçen, hangi mesajdan nasıl<br />
etkileneceğine kendisi karar veren aktif özneler<br />
olarak konumlandırılmıştır. Kitle iletişim<br />
araçlarının kullananlar üzerindeki etkileri yerine<br />
kullananlara ne gibi yararlar sağlayacağı üzerinde<br />
durulmuştur.<br />
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımı, kitle iletişim<br />
araçlarının bireyler tarafından gereksinimlerini<br />
gidermek amacıyla nasıl kullanıldığını<br />
açıklamayı ve bu kullanımların sonuçlarını<br />
belirlemeyi amaçlar. Bu yaklaşım, insanların<br />
medyayı çok çeşitli amaçlar için kullandığını ve<br />
kitle iletişiminin kullanıcısının denetiminde<br />
olduğunu öne sürer.<br />
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımına göre<br />
insanların çeşitli gereksinimleri vardır ve bu<br />
gereksinimlerini doyuma ulaştırmaya çalışırlar.<br />
İnsanlar kitle iletişim araçları ve bu araçların<br />
ürünleri arasında gereksinimlerini karşılamak için<br />
seçme yaparlar. Böylece gereksinimler giderilir<br />
ve gerginlikler azaltılır.<br />
Farklı araştırmacılar, kitle iletişim araçlarından<br />
sağlanan doyumları farklı biçimlerde<br />
sınıflandırmakta ve farklı doyum kategorileri<br />
oluşturmaktadırlar. İletişim araçlarının kullanım<br />
nedenleri ve doyumlar genellikle şu konular<br />
etrafında toplanmaktadır:<br />
• Dünyada ne olup bittiği hakkında bilgi<br />
edinmek<br />
• Kişisel ilişki ve arkadaşlık gereksinimini<br />
karşılamak<br />
• Eğlenmek, hoşça vakit geçirmek<br />
• Günlük yaşamın baskılarından kurtulmak<br />
• Yiyecek, giyecek ve eşyalar hakkında bilgi<br />
almak.<br />
Bu araştırmalar izleyicileri arayan, seçen ve<br />
kendi etkilerini kendileri yaratan kişiler olarak<br />
konumlandırır. İzleyici kendi etkisini kendi<br />
seçtiği zaman, bu seçimin sonuçlarından da<br />
kendisi sorumludur.<br />
Kullanımlar ve doyumlar araştırmacıları<br />
izleyicilerin farklı medya içeriklerini tüketmenin<br />
sonuçlarının farkında olduklarını ve bunu dile<br />
getirebildiklerini varsayar. Bireyin bir kitle<br />
iletişim aracına ilgi ve gereksinim duymaması<br />
halinde söz konusu kitle iletişim aracından<br />
etkilenmesinin de mümkün olmayacağı ileri<br />
sürülür.<br />
Kullanımlar ve doyumlar yaklaşımının toplumsal<br />
yanı bir kenara bırakarak daha çok psikolojik<br />
ögelerde yoğunlaşması eleştirilere neden<br />
olmuştur. Yaklaşım aynı zamanda araştırma<br />
yöntemleri açısından da eleştirilmiştir. Söz<br />
konusu eleştiriler, aktif izleyici tezinden<br />
vazgeçmeden yaklaşımın sorunlu yanlarını<br />
gidermeye çalışan kullanımlar ve bağımlılık,<br />
kullanımlar ve etkiler, beklenti-değeri gibi çeşitli<br />
modellerin ortaya atılmasına neden olmuştur.<br />
102
Change language