LETİŞİM KURAMLARI

Özet
İletişim kuramlarında yapısalcı dilbilimsel ve
göstergebilimsel yaklaşımlar; dilbilimci Saussure
ve Jakobson, yapısalcı antropolog Levi-Strauss
ve göstergebilimci Barthes ve Peirce’in
çalışmalarına dayanır. Saussure, dil-söz ayrımı
yapar. Dil, tüm toplumlarda ortaklıklar taşıyan bir
yapı olarak kavramsallaştırılmıştır. Söz ise,
konuşulan dildir. Saussure’e göre dildeki ortak
kodlar, mantıka dayalı olarak değil, toplumsal
uzlaşımlara dayalı olarak oluşturulmuştur.
Saussure göstergebilime, gösteren ve gösterilen
olarak ikiye ayırdığı gösterge ve gönderge
kavramlarını kazandırmıştır.
Levi-Strauss da çeşitli toplumların mitlerini,
akrabalık ilişkilerini, yeme içme alışkanlıklarını,
Saussure’ün dil kuramını temel alarak incelemiş
ve “ortak yapıları” ortaya koymuştur. Levi-
Strauss’un mit analizi, özellikle mitlerin ikili
karşıtlıklıklara dayalı yapısı; medya metinlerinin,
özellikle de reklam metinlerinin analizinde
kullanılmıştır.
Barthes, popüler kültüre ait yazılı ve görsel
metinleri, göstergebilimsel analizle incelemiştir.
Barthes, popüler kültürdeki çağdaş mitleri,
özellikle ideolojik bulduğu için incelemiştir.
Barthes’ın yapısalcı dönemine ait önemli
kavramları düzanlam ve yananlam; S/Z
çalışmasıyla da ortaya koyduğu önemli kavramlar
okurcul metinler ve yazarsıl metinlerdir.
Düzanlam metnin görünen anlamı, yananlam ise
mitsel ve ideolojik anlamıdır. Okurcul metinler,
daha pasif alımlanan, metnin kodlayıcının
niyetiyle anlamlandırıldığı, görece kapalı
metinlerdir. Yazarsıl metinler ise, okurun metni
tekrar yazdığı, kodlayanın niyetinin dışında da
anlamlandırılabildiği, metne katılabildiği, açık
metinlerdir.
Pierce’in göstergebilime kazandırdığı kavramlar
ise; görüntüsel gösterge (ikon), belirtisel gösterge
(indeks) ve simge’dir. Görüntüsel göstergenin en
temel özelliği, işaret ettiği nesneyle benzerlik
taşımasıdır. Belirtisel göstergede, göstergenin
nesnesiyle doğrudan varoluşsal ve neden-sonuç
ilişkisine dayalı bağlantısı vardır. Simge’de ise
gösterge ve nesne arasında ne bağlantı ne de
benzerli vardır. Simgenin anlaşılması, toplumsal
uzlaşmaya dayalı olarak gerçekleşir.
Jakobson’un eğretileme (metaphor) ve
düzdeğişmece (metanomi) kavramları, özellikle
görsel metinlerin analizinde kullanılmaktadır.
Eğretileme, bir nesne, bir olay ya da bir olgunun;
başka bir olay ya da olguyla yer değiştirmesidir
ve imge yoğunlukludur. Düzdeğişmece ise, bir
parçanın bütünü temsil etmesidir ve gerçeklik
temsillerinde önemlidir.
Postyapısalcılık, bireyin eylemlerini toplumsal
yapının belirlediğini savunan yapısalcılığa karşı,
bireyin etken eylemliliğini savunur.
Postyapısalcılıktan etkilenen dilbilimsel iletişim
çalışmaları; anlamın metinde olmadığını ve
öznenin metne anlam verdiğini savunur.
Postyapısalcı iletişim çalışmaları, bu bağlamda
“etken izleyici” kavramını geliştirmiştir. Etken
izleyici; medya metinlerini kodlandığı haliyle
okuyabileceği gibi, kodlandığından farklı farklı
kod açımını yapabilen izleyicidir.
Postyapısalcı yaklaşımları iletişim çalışmalarına
taşıyan araştırmacıların önde gelen isimleri Hall,
Morley, Fiske ve bazı feminist araştırmacılardır.
Kültürel Çalışmalar’dan Hall’un “Kodlama
Kodaçma” makalesi, medya metinlerinin
kodlandıkları niyetlerden daha farklı
açımlanabileceğini savunmuştur. Hall, medya
metinlerinin hakim, tartışmalı ve karşıt
okunabileceğini öne sürmüştür. Hakim okuma,
medya metinlerinin kodlandığı niyetle; tartışmalı
okuma, kodlanan niyetlerin bir kısmının kodlanan
niyetle, bir kısmının ise tartışmalı olarak; karşıt
okuma ise kodlanan niyetin karşıtı olarak
okunmasıdır.
Morley’in etken izleyici yaklaşımı, Hall’un
“kodlama kodaçma” çalışmasına dayanır.
Morley’e göre izleyici homojen bir kitle değil,
herbiri kendine özgü tarihsel ve kültürel geleneği
olan, birbirine geçmiş pekçok alt kültür
gruplarının toplamıdır. Morley’in Nationwide ve
Family Television çalışmalarıyla, iletişim
çalışmalarında etnografik yöntem, katılımlı
gözlem ve derinlemesine görüşme teknikleri
kullanılmaya başlanmıştır.
150