LETİŞİM KURAMLARI

Her ülkede olduğu gibi Türkiye’de de -geç de olsa- oluşuma giden yola bakıldığında temel olarak
aşağıdaki koşulların belirleyici rol oynadığı görülür (Şekil 2):
Şekil 8.2: İletişim araştırmasının oluşum ve gelişmesi için en temel koşullar
a. Şirketlerin ve kurumların ekonomik ve siyasal üstünlük, kontrol ve gelişme için bilgiye
gereksinim duymaları: Ekonomik, kültürel ve siyasal yönetim için faydalı bilgi daima en
değerli ve çoğu kez gizlenmesi gereken bilgidir. Bu tür bilgi üretimi örgütlü düzenin
sürdürülebilirliğinin zorunlu koşuludur. Türkiye’de iletişim alanında bu tür bilgiye gereksinim
devlet kurumlarında çok eskilerden beri hissedilmiş olabilir; fakat kurumların bu alanda
bilimsel araştırma yapmaları çok yakın zamanda başlamıştır. Ülkenin genel siyasal kültür ve
ilişkilerinin, düşüneni ve soruşturanı destekleme yerine çoğunlukla engelleme ve cezalandırma
geleneği, üniversitelerden üretken ve soruşturan insanların uzaklaştırılması, atılması,
küstürülmesi, akademik üretimden çok başka işlerle meşgul olan ve üretme kaygısı olmayan
kadroların üniversitelerde giderek artması, bilimin dilini bilmeyenlerin üniversiteleri doldurması
da bu geç başlamayı tetiklemiştir. Ne yazık ki “zorunlu kalmadıkça üretmeyen bir akademik
ortam” hala devam etmektedir: Üretim yapma için en olgun zaman olan profesörlükte üretme
(zorunluluk olmadığı için ve egemen üretmeme kültürü nedeniyle) büyük çoğunlukla
durmaktadır. Örneğin 17 iletişim fakültesinin 55 profesörü arasında yapılan bir pilot inceleme
sonucuna göre profesörlerin % 67.3’ü doçentlikten sonra hiçbir hakemli ulusal veya uluslararası
dergide makale yazmamıştır. Son beş yılda dört profesör dört makale yazmıştır; iki profesör üç,
üç profesör iki ve 11 profesör bir makale yazmıştır ve 36 profesör yazmamıştır. Pilot
incelemedeki profesörlerin % 18.2’sinin 20 yılı aşan zamandan beri hiçbir hakemli dergide
makalesi bulunmamaktadır. Umut verici olan ise şudur: Makale yazanların çoğu (genellikle
dışarıda eğitim görmüş veya herhangi bir nedenle araştırma yapmaya devam eden) yeniprofesörler
olmaktadır ki bu da bize olumlu bir değişimi işaret etmektedir.
Bu duruma ek olarak, Türkiye’deki şirketlerin de örgüt iletişimi gibi iletişimle ilgili kendileri için
araştırma yapmaları ya da yaptırmaları çok daha yavaş oluşmuştur; fakat özellikle pazarlama, müşteri
ilişkiler ve reklamcılık gibi alanlardaki araştırmaların önemini büyük şirketlerin son yıllarda anlamasıyla
bir gelişme seyrine girilmiştir.
b. Bilgi üretiminin örgütlenmesi ve örgütlü yapılar içine taşınması koşullarının ve
gereksiniminin çıkması: Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyetinde acil kaygı, özellikle ekonomi
alanında en temel bilgi birikimini ve kullanımını sağlamak olmuştur. İletişim alanında bilgi
üretiminin örgütlenmesi de Kurtuluş Savaşı sırasında ve hemen sonrasında ciddi bir gereksinim
olarak ortaya çıkmıştır. Bu nedenle telgraf ağı yanında, ülkenin davasını acil olarak anlatma
amacıyla Anadolu Ajansı ve Radyo kurulmuştur. Ancak “etkili kullanım” gibi gereksinimlere
bağlı olarak gelen bilimsel araştırma yapılmamıştır. Amerikalıların Birinci Dünya Savaşı’nda ve
ardından 1930’larda yaptıklarının aksine, Kurtuluş Savaşı sırasında ve sonrasında sosyal
bilimciler araştırmayı toplum yönetimi amaçlı örgütleme, yönlendirme ve bilgi toplamak için
kullanma gibi bir yol izlenmemiştir. Çünkü ülkede böyle bir yönetsel gelenek, akademik işgücü
ve örgütlü çıkar yapısı yoktu. Gereksinimi hissedenler elbette olmuştur ama araştırma yapacak
akademik veya profesyonel kadro, örgütlenme ve diğer gerekli olanaklar mevcut değildi. Bu
koşullar hem bilginin kontrolünü hem de yönetimsel bilgi (= insanları yönetmek için üretilen
bilgi) için gerekli araştırma faaliyetlerin yapılmasına olanak vermemiştir. Buna karşın, Osmanlı
imparatorluğunun duraklama devrinden beri “hazır” yol seçilmiş ve bilgi gereksinimini
187