Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi

Yrd. Doç. Dr. Berrin AKBULUT
Ceza Hukuku doktrininde yaşanan bu gelişmeler kanunlaştırma faaliyetlerinde
de etkili olmuş ve ülkeler kanunlarının genel kısmına iştirak ve dolayısıyla
şeriklikle ilgili hükümler koymuşlardır 17 . Kanunlarda faillik ile şerikliğin
düzenleniş şeklinden ülkelerin bağlılık kuralını kabul edip etmediği tespit
edilebilir. Dar fail kavramından hareket eden şekli objektif teorinin 18 etkilerinin
görüldüğü 1768 tarihli Theresiana Ceza Kanunu, 1803 (1852) tarihli
Avusturya Ceza Kanunları ve 1794 tarihli Prusya Ceza Kanunu fail-şerik ayrımına
yer vermişlerdir. Ancak 1975 tarihli Avusturya Ceza Kanunu(m. 12-15)
tek tip fail sistemini kabul etmiş, faillik şekilleri arasında cezanın tayini açısından
da önemli olan bir ayrım kabul etmiştir 19
1810 tarihli Fransız Ceza Kanunu dar fail kavramını kabul etmiş ve failşerik
ayrımına yer vermişti. Fransız Ceza Kanunu, fail-şerik ayrımına yer vermekle
beraber eşit ceza verilmesini de kabul etmişti. Doktrin, faillik ile şe-
17
İştirake ilişkin hükümler ilk defa ortaçağ İtalyan hukukçularının görüşleri doğrultusunda
hazırlanan 1507 tarihli Bambergensis ve 1532 tarihli Carolina Ceza Kanunlarında genel hükümler
şeklinde düzenlenmiştir: Özgenç, Suça İştirakin, s.36,37.
18
Failli ile şerikliğin sınırlandırmasında şekli objektif teori, maddi objektif teori, aşırı sübjektif
teori ve objektif ve sübjektif teorileri bir araya getiren fiil hakimiyeti teorisi söz konusudur.
Dar fail kavramından hareket eden şekli objektif teori, faillik ile şerikliğin ayrımında kanunun
düzenleme şeklini esas almaktadır. Bu görüşe göre, özel kısımda tanımlanan suçun
kanuni tanımında yer alan hareketi bizzat (en azından kısmen) gerçekleştiren kişi fail, diğer
tüm yardım edenler ise şeriktir. Maddi objektif teori ise, fiile yapılan katkının tehlikeliliğini
esas almak suretiyle faillik ile şeriklik arasında ayrım yapmaktadır. Aşırı sübjektif teori
(kast teorisi de denilmektedir)geniş anlamda fail kavramından hareket etmekte ve suça katılanın
hangi iradeyle davrandığına göre ayrım yapmaktadır. Bu teoriye göre, fail iradesiyle
hareket eden(animus auctoris), bir başka ifadeyle fiili kendisi için isteyen kişi fail, buna karşılık
suç ortağı iradesiyle (animus socii) hareket eden, yani fiili başkası için isteyen kişi ise
şeriktir. Fiil hakimiyeti teorisi ise, objektif teori ile aşırı sübjektif teorinin sentezinden oluşturulmuş
ve Roxin tarafından geliştirilmiştir. Bu teoriye göre, tipik olayın gelişimini dizginleyebilme
durumunda olan kişi fail, bunun dışındakiler ise şeriktir. Yazar’a göre faillik asli
ve dar bir kavramdır. Buna karşılık, şeriklik tali bir kavramdır ve cezanın genişletilmesi sebebi
teşkil etmektedir. Fiil hakimiyeti çerçevesinde hareket hakimiyeti, irade hakimiyeti ve
fonksiyonel fiil hakimiyeti ayrımı yapılmaktadır. Faillik ve şerikliğin sınırlandırılmasındaki
teoriler hakkında ayrıntılı bilgi için bkz.: Gropp, s.354 vd.; Roxin, in: LK, Vor §25, kn.3 vd.;
Cramer, Peter-Heine, Günter, in: Schönke, Adolf-Schröder, Horst-Cramer, Peter, Strafgesetzbuch,
Kommentar, 27. neubearbeitete Auflage von Leckner, Theodor-Eser, Albin-Stree,
Walter-Eisele,Jörg-Heine, Günter-Perron, Walter- Sternberg-Lieben, Detlev-Schittenhelm,
Ulrike, München 2006, Vorbem §§ 25 ff., kn. 53vd.; Erdem, Mustafa Ruhan, “Yeni TCK’da
Faillik ve Suç Ortaklığı”, HPD, 2005, S. 5, s. 205,206; Lackner, Karl-Kühl, Kristian, Strafgesetzbuch,
Kommentar, 26.Auflage, München 2007, Vor §25, kn.4; Jescheck, s.586 vd.;
Tröndle, Herbert-Fischer, Thomas, Strafgesetzbuch und Nebengesetze, 53. Auflage, München
2006, kn.2.
19
Gropp, s.351.
172
Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi C. XIV, Y. 2010, Sa. 1