ortak_miras_final

Common Heritage
120
Ortak Miras
vurmalı sazlar dışında bazı küçük farklılıklarla üflemeli,
telli ve yaylı pek çok çalgıyı bu zenginlik içinde görmek
mümkündür. Nefesli-üflemeli çalgılar içinde zurna gibi,
düdük, kaval, sipsi, sıbızga, çığırtma, çifte, tulum zurna,
ney/nay gibi halk çalgıları da Türk ortak müzik kültürünün
unsurlarındandır. Yapıları, icra mekânları veya coğrafi
dağılımları itibarıyla aralarında bazı farklılıklar görülmekle
birlikte aynı ihtiyaç ve düşüncelerin ortaya çıkardığı bu
aletler, göçerevli ve hayvancılığa bağlı epik bir hayat tarzından,
yerleşik, mistik ve lirik toplumsal yapılara, sosyal
kurumlara kadar çeşitli alanlardaki faaliyetlerin vazgeçilmez
parçası olmuşlardır.
Kaval, üflemeli çalgıların en yaygını ve bilinenidir. Dilli
kaval, dilsiz kaval olmak üzere başlıca iki türü vardır.
Şimşir, meşe, gürgen gibi sert ağaçlardan ya da pirinç gibi
madeni alaşımlardan yapılanları varsa da, en makbul olanı
erik ağacından yapılanıdır. Araştırıcılar kavalın pastoral ve
ilkel bir alet olduğunu (Ögel, 1987a:446) belirtirler. Ancak
Türk kültür yapısı içinde bu aletle oluşturulmuş geniş
ve önemli bir repertuvarın olması, kavalın köklü bir geçmişe
ve bütün zamanlarda yaygın, aynı zamanda baskın
bir etkiye sahip olmasına işaret eder. Nitekim günümüzde
yapılan araştırmalardan elde edilen veriler de kavalın
Türklere ait olduğunu gösterir. Altay ile Ural dağları arasındaki
bölgede arkeolojik kazılarla ortaya çıkartılan kurgan/mezarlarda,
çobanlık kültürüne ait pek çok malzeme
yanında “ötkeçin” denilen ve kemikten yapılmış çifte kavala
da rastlanmıştır. Anadolu’da “çığırtma, cırıtma” adıyla
bilinen ve kartalların kanat kemiğinden yapılan muhtemelen
aynı ortak kültürün ürünüdür. Çığırtmanın icrası
kolay ve sesi oynaktır. Bu bakımdan kavala tercih edilir.
Bazen tahtadan da yapılabilir. Çobanların yaptıkları gibi
çalgı ince bir bağırsak içine sokulur. Bağırsak iyice kuruduktan
sonra çalgıyı kavrar. İnce ve narin olan bu aletlerin
çatlamaması ve kırılmamasına yardımcı olur. Fakat tahta
çığırtmalarda, kemikten yapılanın ses tonu yoktur. Sağır
bir ses tonu vardır. Çığırtma oyun havalarında ve o bölgenin
meclislerinde yapılan fasıllarda çok kullanılır. Bu
tür örneklerin Türklere ait en eski ortak uygarlık ürünleri
olduğuna dair şüphe yoktur. Günümüzde de kaval, bütün
çeşitleri ile Türk dünyasının hemen her yerinde yaygın
olarak kullanılmaktadır. Kazaklarda “sıbızgı”, Kırgızlarda
“çoor-çöğür”, Özbeklerde “nay”, Türkmenlerde “tilli tüytük,
goşa tilli tüydük”, Azerbaycan’da “tütek, balaman”,
Başkurtlarda “kuray”, Altaylarda “şogur” (Ögel, 1987a:
446-463) kavalın farklı coğrafyalardaki çeşitlemeleridirler.
Buralarda dilli ve dilsiz düdük çeşitlerine de kaval
denildiği görülmektedir. Topluluk içinde solo çalgı veya
bütün çalgılarla birlikte kullanılabilir. Bütün kullanımlarda
kavalın sesi kendi özelliğini yitirmez ve belirginliğini
korur. Araştırıcılar, çeşitli kaval havaları tespit etmişlerdir.
itary tradition that has survived for thousands of years. Horns for
longer and deeper voices used to give bass tones are recorded as “kerenay”
(kurrenay) and used for khan mehters. (Ögel, 1987a: 331-
332).The instrument that still exists even today with the names as,
“sernay, sürnay, sornay” among Kipchak Turks, “karnay, zurnay”
in Middle Asia, especially Uzbekistan, “surnay” or“burga” among
Uigur tuks, is made of made of platinic sheet material and carefully
manufactured to get the desired sound. Consequently, just as
in drum, not only for joy, fun and art, but also with functions that
putting in the army and society in order, horn is one of the significant
indicators of our common heritage. Beside dram and horn,
there are also other instruments generally called “folk instruments”
dating back to very ancient history and having an important place
and function within the Turkish common music culture. The Turkish
folk instruments among percussions called “dumbek, dümbelek
(Tabor or tabret: a portable snare drum played with one hand),
darbuka (tom-tom: that is usually beaten with the hands), def
(tambourine: one of the percussion family consisting of a frame,
often of wood or plastic and a drumhead, and some of them with
pairs of small metal jingles, called “zils.)” enrich musical cultures
with dozens of varieties. These instruments nowadays, which have
different forms in the Turkish world according to their shapes and
nomenclature, have been preferable by women for henna night
parties. Among these, def (tambourine) stands out in particular.
Brides are made cry accompanied by catchy tunes of henna nights
and folk songs.
From east to west and north to south, apart from percussions in
the Turkish world, it is possible to see many winds and string instruments
within this multiplicity. Among winds like horn, folk
instruments like düdük (pipe), kaval ( flageolet: A small flutelike
instrument with a cylindrical mouthpiece), sipsi, sıbızga (Kazakh
and Kirghiz Turks instrument, played by attaching to teeth),
çığırtma (made from the wing bone of the eagle and known to be
used mostly by shepherds, nearly a forgotten instrument today),
çifte (Turkish folk wind instrument, made by connecting two cane
pipes side by side. In each of the two cords there are two small reeds
which make sound), tulum zurna, ney/nay etc. are components of
Turkish common music culture. In terms of their forms, rendering
ambients or geographical distribution and although there are
some differences between them, these tools that the same needs and
thoughts emerge have been indispensable parts of activities in various
fields, from an epic lifestyle linked to errant tribes and livestock
to resident, mystical and lyric social structures, social institutions.
Kaval ( flageolet) is the most widespread and famous one of the
wind instruments. There are two main types; Tongue and Without
Tongue. Although there are the formations of it made of hardwoods
such as boxwood, oak, hornbeam or metal alloys such as
brass, the most popular one is made of plum wood. Researchers indicate
that the kaval is an idyllic and primitive instrument. (Ögel,
1987a:446) However, the existence of an immense and substan-