ortak_miras_final

Common Heritage
320
Ortak Miras
sun” (Lvova vd. 1. 2013: 70) şeklinde geçmektedir. Oğuz
Kağan Destanı’nda olduğu gibi, göğün çadırın çatısı gibi
algılandığı geleneksel dünya görüşte, tünük/baca, makro
kozmosta demir kazıkla birlikte göğün bacası olarak algılanmaktadır
(Lvova vd. 1. 2013: 70). Ayrıca bütün bu
bacalarda tünlük kapağı da bulunmaktadır. Bugün Türk
dünyasında baca kapağı ile ilgili ayrıntı silikleşmiş olsa
da Haziran 2016’da Saha Sire’de yaptığımız araştırmalar
ve derlemeler göstermiştir ki geleneğin canlı yaşadığı
bölgede baca kapakları kutun kaçmasının önlenmesi için
ocağın söndürüleceği zamanlarda kapatılmaktadır. (KK:
Y. Aleksey’den, 22.06.2016 tarihinde Saha Sire-Yakutsk’ta
derlenmiştir.).
Türk dünyasında ocak mitleri bağlamında gelişen kuttörenler,
belli zamanlarda yoğunlaşmaktadır. Bunlardan
dünyanın, ilk insanın vs. yaratıldığına inanılan yeni günde
yoğunlaşması anlamlıdır. Örneğin Kafkasya ve Doğu
Anadolu coğrafyasında Ergenekon/Nevruz bayramında,
“ahir çarşamba”da (nevruzdan bir gün önce) evlerin damlarında
veya avlularında Tonkal/Tongal/Tonkar/Tonkur
adı verilen bir ritüel gerçekleştirilmektedir. Buna göre evlerin
düz damlarında ve avlularda hayvanların artıklarından
biriktirilen ve sürüklenerek getirilen kuru ot ve çırpılar
üst üste yığılmaktadır. Tonkal adı verilen bu yığının bir
kenarından, çocuklar tarafından bir tünel açılmakta ve çocuklar
bu tünelden emekleyerek geçmektedir. Büyükler de
bu arada törenle ilgili maniler söylemektedir. Daha sonra
tonkal yakılmakta ve herkes niyet tutarak sırayla bu ateşin
üzerinden atlamaktadır. Tonkalın iki tarafında bulunan
büyüklerin yardımıyla çocuklar ve hastalar şu maniyi söyleyerek
ateşin üzerinden geçirilmektedirler:
“Ağrım, uğrum dökülsün
Oda düşüp kül olsun,
Yansın alev saçılsın
Benim bahtım açılsın” ya da
“Ağırlığım dökül bu otun üstüne.” (Çay 1999: 236)
Tonkalın külleri, “bolluk içeri, böcek dışarı; devlet içeri,
böcek dışarı” denilerek evlerin damlarından evin içine
süpürülmektedir (Çay 1999: 237). Aile ocağından alınarak
evin kuzeyinde biriktirilen küllerin evin damına
ve hayvanların damlarına dökülmesi uygulaması Sahalar
arasında da yaygın bir gelenektir (KK: Y. Aleksey’den,
22.06.2016 tarihinde Saha Sire-Yakutsk’ta derlenmiştir.).
Tonkal gibi dikkat çekici bir başka uygulama “Baca Baca”/“Uşak
Bayramı”dır. İplerin ucuna bağlanan şallar
gençler ve çocuklar tarafından bacalardan sallandırılmakcrawling
from this tunnel. The elders also say poems about the ceremony.Then,
tonkal (called haycok) is burned and everyone jump
over this fire in turn after they make a wish. With the help of the elders
who are on both sides of the tonkal (called haycok) the children
and the sick people are passing over the fire by saying this poem:
“Ağrım, uğrum dökülsün
Oda düşüp kül olsun,
Yansın alev saçılsın
Benim bahtım açılsın” ya da
“Ağırlığım dökül bu otun üstüne.” (Çay 1999: 236)
The ashes of tonkal (called haycok) are swept into the house from
the roofs of houses by saying “plentiful in, bug out; state in, insect
out “. (Çay 1999: 237) It is common practice among the Saha Turkics
that the ashes collected in the north of family house are scattered
to the roof of the house and the animals. (KK: compiled from
Y. Aleksey in Saha- Sire-Yakutsk on the 22nd June 2016.)
Another noteworthy application such as Tonkal (called haycok) is
“Baca Baca (Chimney Chimney)” / “Uşak Festival”. Scarves tied
up to yarn end are hanged by the youths and children from the
chimneys; householders also put gifts into it. Details such as the
more specific preparation of the engagement period for this day,
tying up the yarn end of the scarf hanging from the chimneys of
the house where the liked girl lives, untying the knot if deemed as
appropriate by her family and tying the scarf to the girl’s arm, putting
suitable gifts without tying the knot if deemed as inappropriate
by her family (Çay 1999: 245-246) has the same meaning with
the holy scarf motif about the conversion of the divine horses in the
Dolgan epic.
In Ahir Wednesday celebration in Ardahan’s Çıldır county, more
archaic elements are hidden. On this day called as ‘’Döldökümü’’,
fire is burning in the chimneys of all houses. In the ceremony, which
starts with the fire burned by the oldest man of the village with
tinder lighter, the fire of all the chimneys is taken from this fire and
burned. (Korkmaz 2000: 222-223)
Jumping three or seven times over fire, the roles of children and the
elderly in the ritual, Turkish prayers made during the ritual, pouring
the ashes over the thresholds of the animal’s barn and crossing
over; being opened symbolic tunnels that symbolize the children’s
family beneath the mass of haycok by the children and passing
through them, then jumping over the burning fire are similar to
the fire myth and rituals in the epics in question.
Another ritual related to the fire and hearth is made in the time
of Hidrellez. For example, in Istanbul-Değirmen / Germiyan village,
ashes are poured in Hıdrellez morning in the belief that the