ortak_miras_final

Selçukluların anıtlarını süslemekte kullandıkları motifler,
en başta halılara ve dokumalara özgü süsleme karakterleriyle
dikkati çeker. Nitekim, bu motiflerin büyük bir kısmı
sırma işlerini andırmaktadır. Kordon şeritler, örgüler, bükülmüş
zırhlar, elbise düğmelerini ve koşum kabaralarını
andıran yuvarlak, bu sanatın karakteristik motifleridir.
Bunların yanında yazı ile ilgili ya da yazıdan gelen motifler
de görüyoruz. Bina cepheleri, çoğu zaman yazı şeklindeki
bu motiflerle doldurulmuştur. Kapı ve pencere boşluklarından,
cümle kapılarının, kemerlerinin ve kemer- bentlerin
çerçeveleri, genellikle arabentler, çokgenler, güller
halinde birleştirilmiş motiflerle süslenmektedir. 24
Selçuklu taş süsleme programında taçkapının yeri birincildir.
Anıtsal kapılar, Anadolu Selçuklu mimarisini tanımlayan
öğelerdir. Yapıyı tanımlayan ve neredeyse temsil
eden taçkapının davet edici, kucaklayıcı bir görevi vardır.
Taçkapı bütün yapıların tasarımında olduğu gibi büyük
kubbeli medreselerde de önemini koruyarak, X-XI. yüzyıllardaki
Karahanlı yapılarının geleneğinin Anadolu’da
sürdüğünü de kanıtlar. Uygulanan süsleme desenleri ayrı
ayrı veya birlikte kullanılan geometrik, bitkisel ve figürlü
olarak sınıflanabilir. Kuşkusuz yazı da İslami karakterlerin
temel öğesi olarak ayrı bir kategori oluşturur. Çok hafif
derinlikte yüzeysel kabartmadan yüksek kabartmaya kadar
değişik plastik karakterlerde işlenen desenler, yüzeyleri
bir ağ gibi kaplar, genellikle kavranan geometrik kurgulara
uysalar bile adeta sonsuz düzenin parçaları gibi etki
yaratırlar. Mimari çizgiler içinde kalsalar da sanki sonsuz
bir alanın bezemesi niteliğinde algılanırlar. Aslında bu nitelik,
bütün İslam süsleme sanatları için geçerlidir. Fakat
taş üzerinde, çini veya ahşapta olduğu gibi örnekler malzemeye
özgü bir karakter kazanmıştır. Bu sonsuz sıralamada
gözlemci, geometrik düzenlerde çizgilerin akışını izler, yüzey
üzerinde dolaşır. Motifler birbirine geçerek, devamlı
kesişerek yeni biçimlere olanak verir. Anadolu’nun taş geçmeleri
iki veya üç şeridin örülmesinden oluşur, oval veya
yürek biçimi halkalarla “tutturulanları” vardır ve daha
çok tezhiplerde rastlanan geçmelere benzer. Örneğin XII.
yüzyılın ikinci yarısında Sivas’taki Çifte Minareli Medrese
taçkapısından dönemin zengin tezhipleri tarzında, yazı ile
kaynaşan ve girift düğümlerle bağlanmış geçmeler vardır. 25
Bitkisel örnekler; bezeme sözlüğünde “rumi” denilen
düzenler iki çatallı yaprak, palmet ve lotusla oluşturulan
birleşik düzenlerdir. Antikiteden bu yana kullanılan palmet,
Selçuklu taş işçiliğinde stilize edilmiş şekliyle en yaygın
kullanılan motiftir. Üç bölümlü bir palmette simetrik
olarak iki yana kıvrılan iki yaprak ortasından sivri bir tepe
• 24 Arseven, a.g.e., 76-77; Ali Boran,“Ahlat Taşı (Andezit Tüf)”, Vakıflar
Dergisi, XXV, Ank., 1997, s. 363– 373.
• 25 Semra Ögel, “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Taş Süsleme”,Selçuklu
Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul, 2002, 313-314
stones in Anatolia consist of two or three strips built, there are some
overlay stones oval or heart-shaped stick together with “rings” and
they look like the overlay found in ornamentations. For example,
there are overlay stones combined with writing and connected with
tangled joints in the second half of XII. Century in the crown gate
of Çifte Minareli Madrasah in Sivas in the rich ornamentations
of the period. 25
Plantal samples are joint orders called as ‘’rumi’’ (a kind of motif )
in the dictionary of decoration are formed with two-pronged leaves,
palmette and lotus. Palmet, which has been used since antiquity,
is the most widely used motif as stylized in Seljuk stone work. In a
three-part palmette, a pointed top leaf comes out from the middle
two leaves which are symmetrically curved on both sides. The stipules
are curved in the shape of round ‘’eye’’ close to scape. This basic
form has been used with many variations. On many occasions, the
flower petal is separate for the purpose of turning into ‘’rumi’’ (a
kind of motif ). Here is a typical example of the principle for producing
variations from a main motif of the Seljuks’ decorative arts
to produce variations from a main motif. The friezes, which have
been popular since antiquity and are made of lotus from Egypt
and palmates, have been used extensively in carved decorations.
Rumi (a kind of motif ) and palmates have been embossed either
singly or in pairs and plain or decorated surface as a high relief.
The most characteristic examples of this attitude are applied to the
north crown gate and the hospital door of Divriği Grand Mosque,
the crown gates of Sivas Çifte Minareli ve Buruciye Madrasah. The
plant motifs are arranged in an axis as well as they are in the shape
of carved offshoot. The compositions on the straight axes are the best
suited compositions for the geometric editing of the doors. 26
Stalactite is a system consisting of cells arranged in a row when reduced
to simple geometry. The main place of use is on the niche of
crown gate.They create a half-dome plastic system on the door belt.
Almost all of the monumental crown gates have a door nishe with
stalactite. The nishe with stalactite can be thought that it pertains
to the crown gates. The nishe with stalactite has a meaning within
the whole. In perception of stalactite, impressions of form change
continuously. Visual perception flows from one form to another,
while shadow and light games and geometric forms gain volume
through shadow-light contrast. It arouses a feeling of that the whole
door niches are carved according to a geometric element. Stalactite
is like an endless piece of niche, even if it is in a limited space. Aın
addition, we can see the stalactite in the column headings, corbels
and crown gates. The samples of Anatolian decorations have a
common dictionary with examples used on tiles, wood, plaster and
those used in handicrafts. But there is no doubt that there are motifs
pertaining to every material and object. Similar motifs acquire
• 25 Semra Ögel, “Anadolu Selçuklu Mimarisinde Taş Süsleme”,Selçuklu
Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul, 2002, 313-314
• 26 Ögel, ibid., 315-316; Ali Boran, “Divriği Kale Camiindeki Arslan
Figürlerinin İkonografik Yorumu”,Ortaçağ’da Anadolu Semineri, Prof. Dr.
Aynur Durukan’a Armağan, 8–9 May 2000, Ankara, 2002, p. 123 – 134.
Decorative Arts
377
Süsleme Sanatları