ortak_miras_final

Canlı olgun renk çeşitliliği, abraj denilen parlaktan-mata,
açıktan-koyuya hafif renk değişimlerinin halı ya da kilim
dokusuna verdiği nüans efektleri de ayrı bir estetik unsur
ve bitki boyalarının avantajıdır. Bu bitki boyaları ile elde
edilen halı ve kilimlerin solmadan koyulaşan ve parlaklaşan,
pastel renklerinin uyumu Türklerin boyacılıktaki ustalığını
da göstermektedir (Soysaldı, 1999:611-613).
Bugün doğal boya dediğimiz, halk arasında kökboya denilen
ve adını doğal boyacılığa veren kökboya; boya kökü,
boya pürçü gibi adlarla anılır. Kırmızı rengin çeşitli tonlarını
veren kökboya bitkisinin toprak altı sürgünleridir.
Kırmızı, Türklerde hâkimiyetin, zenginliğin ve muradın
rengidir, bu nedenle bayrağımız, hakan otağı, gelin duvağı,
kilim ve halılarda en çok kullanılan renktir. Ayrıca Türk
dünyasında, tarih boyunca, al-kırmızı, göğ-gök-mavi, (yaşıl-yeşil
de bu göğ grubundandır) ve sarı ana renkler devlet
bayrak ve sancaklarına, halkın giyim-kuşam ve yaşam ortamlarına
yansımıştır (Yardımcı, 2017, Genç, 1997:9-18,
Ögel, 1984:6176, 272, 480). Batı’daki mor, mavi, kırmızı
vb. renkleri asillerin kullanabildiği kanuni düzenlemeler
hiçbir zaman Türk dünyasında söz konusu olmamıştır.
Orta Asya’da ve Türkiye’de kökboya bitkisi, ceviz ve cehrinin
tarımı yapılmıştır. Avrupalı seyyahlardan Hamilton
Orta Anadolu’da kökboya tarlalarının olduğunu ve nasıl
yetiştiğini anlatır (Deniz, 1998). Ayrıca kökboya ve cehri
yüzlerce yıl Avrupa’ya ihraç edilmiştir. Diğer doğal boyalar
bitki kökleri, yaprakları, meyveleri, çiçekleri, meyve
kabukları gibi bitki aksamıyla bazı maden tuzlarından
elde edilmektedir. Bitki boyaları Türk dünyasında ustaca
kullanılmış, solmayan, kullanıldıkça parlaklaşan renkler
verir. Afganistan’daki Türk boyları, Özbekistan, Türkistan’dan
Anadolu’ya tarımı yapılan boya bitkilerinden kökboya
(Rubia Tinctoria)dan dünyaca ünlü Türk kırmızısı,
cehri meyvelerinden ve muhabbet çiçeğinden sarı, Hindistan’dan
gelen İndigo (İndigoferra Tinctoria)dan veya
Anadolu’da yetişen çivit otu yapraklarından mavi tonları
elde edilmiştir. Bu ana renkler ve karışımlarıyla elde edilen
ara renkler Türk ve dünya müzelerini süsleyen Türk halı,
kilim, keçe vb. tarihi tekstil ürünlerinde olgun, uyumlu ve
güzel canlılıklarıyla hâlâ gözlenmektedir. Avrupa’da asalet
ve zenginlik sembolü mor rengin kırmızı ve mavi karışımıyla
elde edildiği ve Türk tekstillerinde de kullanıldığı
bilinir. Bitkisel boyacılık hâlâ kalaylı kazanlarda bitki ve
ipliklerin kaynatılması usulüyle ve küp boyama yöntemleriyle
Anadolu’da ve tüm Türk dünyasında yapılmaktadır.
Türk dünyasında tülü, hopan, geve, filikli gibi isimler verilen
bir yaygı türü daha vardır. Özellikle bozkırda soğuk
iklim şartlarının uzun sürdüğü bölgelerde dokunan renkli
post yapısına sahip bir yaygıdır. Bu yaygılar Tiftik elyafın
çeşitli renklerde boyanarak ve simetrik Türk düğümü ile
ing unfaded show the mastery of the Turks in painting (Soysaldı,
1999:611-613).
The paint that we call as natural paint and is called as ‘’kökboya’’(madder
root) among people is also mentioned as the names
such as ‘’ boya kökü, boya pürçü’’. Maddler is an underground plant
that gives the red colour different colour tone. Red is the colour that
means the dominance, richness and desire in Turkish people; therefore,
it is the most widely used colour in our flag, khan’s tent, bridal
veil, rug and carpet. In addition; red, blue, green and yellow that
are the main colour reflect to the state’s flags and banners as well
as clothes of people throughout the history of the Turkish World
(Yardımcı, 2017, Genç, 1997:9-18, Ögel, 1984:6176, 272, 480).
The colours such as purple, blue, red, etc. that are used by the nobles
in the west with legal regulation have never been mentioned in the
Turkish world. In Central Asia and Turkey, maddler, walnut and
buckthorn are cultivated. Hamilton from European travelers tells
us that there are maddler fields in Central Anatolia and how they
grew up (Deniz, 1998). In addition, the maddler and buckthorn
have been exported to Europe for hundreds of years. Other natural
dyes are derived from some mineral salts and plant parts such as
plant roots, leaves, fruites, flowers, fruit bark. The plant paints are
used skillfully in the Turkish world, they give the colors that do not
fade and shine as they are used.
The Turkish tribes in Afghanistan obtain red colour from maddler(Rubia
Tinctoria) that is world wide known turkish red colour
are cultivated in Uzbekistan, Turkistan and Anatolia; yellow colour
from buckthorn berry and wild mignonette; blue colour from
Indigo(İndigoferra Tinctoria) exported from India or the leaves of
isatis tinctoria grown in Anatolia. These main colors and the intermediate
colors obtained with their blends are still seen in historical
textile products such as turkish carpets, rugs, felt, etc. that embellish
the Turkish and World museums with its mature, harmonious
and beautiful vitality. It is known that purple colour which
is the symbol of nobility and wealth in Europe is obtained with a
blend of purple and red colors and is also used in Turkish textiles.
Plant paint is still made by boiling plants and yarns together in a
tinned boiler and with the methods of vat dyeing in Anatolia and
all Turkish world.
In the Turkish world, there is another type of rug called ‘’tülü, hopan,
geve, and filikli’’. It a colourful rug that is woven especially in
the places where cold climatic conditions last for a long time. These
rugs are woven in the shape of artificial post with the technique of
flat rug weaving by dyeing the angora wool in various colors and
tying symmetrical Turkish knot to the wrapings. These rugs which
have pleasant and warm image and usage are widespread in Central
and Eastern Anatolia, the Balkans, Kazakhstan and Azerbaijan
(Kırzıoğlu, 1995: 23-24). A group of these fabrics made
of rough carpet type with yarn and called as ‘’tülü’’ are woven in
Konya Karapınar.
Textile Arts
479
Tekstil Sanatları