ortak_miras_final

Common Heritage
216
Ortak Miras
ğişebilmektedir (Koç ve Koca, 2016259). Türk toplumlarında
zenginliğin, gücün, asaletin, statü farklılığının, milliyetin
simgesi olarak kullanılan metal, metal içerikli veya
değerli taşlı takı ve aksesuarların yanı sıra inanç ve kültüre
dayalı özelliklerle biçimlendirilmiş farklı malzemelerin
kullanımı da yaygındır. Erat (2008:123), takı kültürü ve
nazarlıklara ilişkin yapmış olduğu çalışmasında “Şaman
inancını kullanmış olan anaerkil toplumda ‘tohumun’ üreme
ve neslin sürdürülmesi amacıyla korunduğunu ve ona
ilahi bir değer verildiğini” belirtmiştir. Tohum, varlığının
yok edilmemesi gerekliliğini ön plana çıkartmak ve neslin
koruyuculuğunu savunmak amacıyla birçok tohum türünün
Türk toplumlarında takı olarak kullanıldığını belirtmiştir.
Anadolu’nun Muğla, Mersin, Adana, Aydın vb. pek çok
bölgesinde yaşayan gelenekli toplumlarında tohumlardan
kolye, bilezik vb. takılar yapma geleneği halen sürdürülmektedir.
İğde, çitlenbik, çörek otu, üzerlik, badem, karanfil,
çam kozağı, buğday meşe kozağı (mazı), hurma
çekirdeği, baklagiller yabani ve aşılı erik çekirdekleri, tepsi
tohumları, acı badem, kızılcık çekirdeği, çam fıstığı çekirdeği,
akasya tohumu, mısır tohumu gibi bitkisel malzemeler
ile kuş tüyleri, salyangoz kabukları, tazı boncuğu,
bazı hayvanların derileri veya kemikleri, deniz hayvanları
ve kabukları vb. hayvansal malzemeler, değerli ve yarı değerli
taşlar ile biçimlendirilmiş boncuklar, kumaş parçaları
tekstilden yapılmış bazı objeler vb. giysilerde takı ve süsleme
amaçlı olarak kullanıldığı bilinmektedir.
Saha Yakut Federasyonu’nda yaşayan halkların kullandıkları
takıların göçebe yaşam tarzı, doğa olayları, yabani
dünyaların ilhamı, özgün evren, din ve ruhsal görüşleriyle
birleştiğinde özel bir “hayvan” tarzının geliştirildiği görülür.
Geyik, kurt, pars ve yaban domuzu gibi hayvan motiflerini
kullanarak “İskit hayvan” tarzındaki takılar genellikle
altından yapılır. Saha Yakut’ta kullanılan altın; Tanrı’ya
saygı, inanç, ilahî ateşin, ışık doğasını sembolize eder ve
ayrıca mezarında altının çok olması, ölen kişinin ruhunun
göğe yani Tanrı’ya ulaşma garantisi olarak sunulmuştur.
Türklerde, Tengri’nin eşi Umay (Imay) saygıdeğer özellikle
kadın ilahinin, çocukların ve annelerin koruyucusu
sayılır. Saka-İskit kraliyet soylarının Tabiti koruyucusu,
Saha-Yakut soylarının koruyucusu Ayıısıt, Altay, Hakas ve
diğer Türklerin koruyucusu Umay ve ocağın koruyucusu
Uma (Parvati) eski kültürel ve etno-genetik bağlantılara
sahiptir ve takılarında kullanılan motiflerde benzerliklerin
olması kaçınılmazdır ( Federova, 2014: 50).
2.5. Ayakkabı ve Çizmeler
Türk toplumlarında ayakkabılar çok çeşitlidir. Çeşitlenmesinin
en önemli sebeplerinden birisi malzeme bir di-
Turkic people. In that regard it is usual to have similarities between
the patterns ( Federova, 2014:50).
2.5. Shoes and Boots
Turkic populations have many kinds of shoes. One of the reason for
its diversification is materials used and another one is the intent
of use. It is also related to natural conditions, living conditions,
economical status and aesthetical values of populations. In Divanu
Lügatit Türk names used for shoes can be listed as “büküm etük”
(woman shoe), oguk (boot), etik-etük (shoe, leather socks, “edik”),
oldan-uldan (shoe tread, lower side of leather socks), başak-başmak
(shoe). Ögel (1991:115) indicates that according their intend
of use words like “edik”, “başmak”, “çedik”, “sokman”, “oguk” (boot)
are used both in Central Asia and Anatolia.
He mentions that the term “konç” used in the sentence “Edüginün
koncuna soktı” in Dede Korkut stories goes back to the Cuvash people.
In Turkish history Anatolian Turks are known to wear “sarı
çizme” (yellow boots) and in Western sources the term “sarı çizme
giymek” (wearing yellow boots) meant to reach the highest position
on earth in Turkish. Ögel also indicates that the boots were made
out of leather and felt which was introduced to other populations
by the Turkic people.
Banzragch (2014:40) refers that with the capturing of Russia by
the Mongols, many Mongolian dressing and ornamentation names
have passed to the Russian language. One of the words he mentions
is “terlik - terleg” (slipper). “Terlik” is still used in Anatolia and is
a part of contemporary Turkish. Zherlitsyna (2014:64) speaks of
“pabuç”, “galoş” and “çizme” named shoes processed and produced
by local shoemakers in the XIX century Bashkortostan. She also
mentions the production of shoes with merging “çuha” (broadcloth),
goat wool and homemade canvas by the Bashkirs.
The Northern and Siberian populations use “rovdugadan” (deer
leather) in the summer and “patik” (bootees) made out of deer
leather in the weather. The most common shoe type is called “unta”
in the Evenk language. Both “rovdugadan” and deer leather shoes
known to be protective under the most extreme weather situations
(Roza Khaltueva, 2014:90). The names used for the most common
types of shoes used in Anatolia are “çarık”, “başmak” and “yemeni”.
“Yemeni” is a rough shoe made out of “sahtiyan” (shagreen)
in which toes and upper part of the foot is visible, with heels. Yüce
(2003:323-325) indicates “yemeni” is mostly used by women and
have various types like plain yemeni, buckled yemeni and rose yemeni.
He also mentions that yemeni is highly preferred due to its
anti-slipperiness with the help of its heels.
“Dırık” a Nogay shoe has similarities in shape and materials with
the Anatolian “çarık”. “Çarık” is a common dressing culture between
Anatolian and Caucasian populations. In the winter red
and yellow coloured “mests” (leather socks) named “şebey” are used