ortak_miras_final

Common Heritage
42
Ortak Miras
Selam vermenin sünnet, almanın ise farz kabul edildiği İslam
usul ve edebine göre yürüyenin oturana, atlının yayaya,
büyüğün küçüğe, yetişkinin çocuğa, şehirlinin köylüye,
devedekinin attakine, attakinin eşektekine, eşektekinin
yayaya, ayaktakinin oturana, azın çoğa, efendinin hizmetçisine,
babanın oğluna selam vermesi gerekir. Toplumsal
bir hiyerarşi gözeten bu selam verme adabının asıl amacı
güçlü olanın zayıfı kollayıp gözetmesidir.
İslam adabına göre selam verilip alınmaması gereken durumlar
da vardır ve bu konu ilmihallere de dahi geçmiştir.
Mesela hutbe sırasında, Kuran ve ezan okunurken selam
verilip alınmaz. Aynı biçimde ibadetle meşgul olanlarada
selam verilmez. Ayrıca oyun oynayanlar, şarkı söyleyenler,
satranç türünden oyunlar ve kumar oynayanlar, içki
içenler, açıkça günah işleyenler, yabancı kızlara ve genç
kadınlara bakanlar gibi makbul davranış içinde olmadığı
kabul edilen kişilere de selam verilmez. Zevcesi ile meşgul
olmak, avret yeri açık olmak, abdest bozmakta olmak, yemek
yemekte olmak gibi yalnızca belirli haller süresince
selam verilmesinin uygun olmadığı da dini kaynaklarda
yer alır.Selamlaşmamak, selam vermemek ise toplumsal
anlamda bir dışlama, cezalandırma yöntemidir ki Türkçede
bu durum “selamı sabahı kesmek” deyiminde ifadesini
bulmuştur.
Selamlaşma eski Türk kültüründe de mevcuttur. Başlangıçta
toplumu temsilen hanların kutsal kabul edilen gökyüzü
cisimleri ve dağları selamlaması şeklinde görülen uygulama,
zamanla hanların ve sultanların selamlanmasına
dönüşmüştür. Kısacası Türk töresinde çok önemli bir yere
sahip olan selam, Türk toplulukları içinde, saygı, birlik ve
hiyerarşiyi sağlamaktaydı. Ancak İslamiyet’in kabulüyle
birlikte selam, ayet ve hadislerin de yönlendirmesiyle
daha derin ve köklü bir kurallar silsilesine dönüşmüştür.
“Emniyet, huzur, esenlik, selamet, barış, rahatlık, kurtuluş”
gibi sözcüklerle anlam dünyası belirlenebilecek olan
selama çoğunlukla bir hareket de eşlik eder. Baş eğme, diz
çökme, eğilme gibi hareketlerin en ziyade üç, dokuz gibi
kalıp sayılarla tekrarından ibaret olan davranışlara örnek
bir uygulama Dede Korkut Kitabı’nda vardır. Dede Korkut
Kitabı’nda hareketin ayrıntısı belirtilmeden saygı gösterme
anlamında selam verme kavramı sıkça geçer, ancak
Delü Ozan’ın verdiği selamda baş indirme ve bağır basma
hareketleri de anlatılır:“Deli Ozan geldi, baş indirdi, bağır
bastı, selam verdi…”. Buradaki “bağır basma”, eli göğse koymaktır
ve bu selam şekli Anadolu’da halen çok yaygındır.
Özellikle Osmanlı Devri’nde selamlaşma, yabancıların da
dikkatini çekmiştir. Osmanlı Devri için ise Fransız yazar
Guer, 1746-1747 tarihlerinde Paris’te yayımlanmış olan
bir eserinde şöyle der: “Türkler birbirlerine karşı mü-
(the things that the Prophet practised and he preached to practise),
a walking person should greet the sitting one; rider should greet pedestrian,
the elderly should greet the youth; the adult should greet
the child; the urbanite should greet the villager; the camel rider
should greet the horse rider; the horse rider should greet the donkey
rider; the donkey rider should greet the walking; the standing person
should greet the sitting; the less should greet the more; the mister
should greet the maid; the father should greet his son. The main
purpose of this greeting propriety which seeks a social hierarchy is
that the powerful one should take care of the weak.
According to the Islamic belief, there are also some situations where
people should not exchange greeting and this issue has even taken
place in ilmihals (a concise manual of Islamic faith, worship and
ethics). For example, during the sermon (khutbah), reeding of the
Qur’an and the reciting the adhan (call to worship), exchanging
gretings does not happen. Likewise those who are engaged in worship
are not greeted. Moreover, those who are considered to be not
in favorable behavior, such as playing games (chess-type games),
singing, and gamblers, drinkers, openly comitting sins, staring at
foreign girls and young women are not greeted. It is also in religious
sources that it is not appropriate to greet someone during certain
periods of time, such as being engaged in wife, being undressed of
the private parts of the body, relieving, or being at dinner. Not to
exchange greeting or no to greet someone is a way of social exclusion,
punishment that it has taken part in Turkish language with the
phrase “selamı sabahı kesmek- to break off relations with sb “.
Exchanging greetings was also in existence among the ancient Turkic
culture. In the beginning, the practice of greeting the celestial
objects and the mountains which were regarded as sacred by khans
as a representative of the society, had gradually turned into a greeting
of khans and sultans. In short, the greeting, having a very important
place in the Turkic tradition, was ensuring respect, unity
and hierarchy within the Turkic communities. However, with the
adoption of Islam, the greeting has tuned into a deeper and more
radical range of rules by the referring of verses and hadiths. The
greeting (salaam), that its semantic world can be determined by
the words such as “safety, quietness, welfare, salvation, peace, comfort,
liberation”, is accompanied mostly by a movement. The Dede
Qorqut book contains example of the behaviors that include movements,
such as bowing, kneeling, and obeisance, which are repeated
with certain numbers like three or nine. In the Book, the concept of
greeting in the sense of showing respect is frequently repetaed without
giving any detail of the movement, but, within the concept of
the greeting of Deli Ozan, the movements of bowing and putting
hand on the bosom (bağır basma) are also explained: “Deli Ozan
came in, bowed, put his hand on the bosom, greeted ...”. The “putting
hand on the bosom” in this place is to put a hand on the chest
and this greeting is still very common in Anatolia.
Greeting especially in the Ottoman period also caught the attention