ortak_miras_final

Common Heritage
374
Ortak Miras
aslan ve grifon figürleri de bunlar arasındadır 19 .
Karahanlılar tuğla malzemeyle hem güzel hem de dayanıklı
mimariler yaptılar. Tuğla, yapılarda olduğu gibi
minarelerde de aynı zamanda süsleme malzemesi yerine
geçmiştir. Minare gövdeleri dar ve geniş kuşaklar meydana
getirilmek suretiyle tuğla örgülerle süslenmiştir. 20
Türbelerden ise Ayşe Bibi, Özkend Türbeleri de benzer
tuğla süslemelere sahip olup Uzgend türbeleri, Orta Asya
Türk mimarisinde inşaat, süsleme tekniği ve işçilikteki
gelişmeleri izleme olanağı veren önemli eserlerdendir. Üç
türbeden en son inşa edilen Güney Türbe her bakımdan
olgunluğun örneğidir. Orta Asya Türk mimarlık tarihinde
önemli bir yer tutması gereken Güney Türbe hakkında
Nusov’un görüş ve yargısını bu arada nakletmek uygun
düşecektir: “Güney Türbede süslemelerin değişik desenlerinin
birbiri ile ustaca ve gayet iyi şekilde kaynaştırılıp bağdaştırılması,
zevk inceliğinin yanı başında kompozisyon
gücünü de ortaya koymaktadır. İncelik, zarafet ve yüksek
seviyede işçiliğin şahidi olan bu eser, Orta Çağ Orta Asya
mimarisinin yüksek sanat değerini belirleyen klasik bir
eserdir. 21 Gazneli eseri olan Ribat-ı Mahi’de tuğla örgü ve
alçı ile yapılan süslemeler mevcuttur. Süslemeleriyle Ribat-ı
Şerif ve kufi harfli, çiçekli kitabe kuşağı Aslan Cazip
Türbesi’ndeki kitabeye benzerdir.
Büyük Selçukluların İran’daki eserlerinde tuğla ana yapı
ve süsleme malzemesi olarak kullanılır. Tuğlanın geometrik
kompozisyonlarla istiflenmesiyle mescid-i cumalarda,
türbelerde, minarelerde, duvar, eyvan, kubbe, kemer vb.
unsurlarda çok zengin bezemeler sağlanır. Çok zaman alçı
ve terakota süsler tuğla ile birlikte kullanılır. Taş eserlerde
tuğla yardımcı malzeme olarak yer alır. Minare, kubbe,
kasnak, kemer, tonoz gibi unsurlarda tuğla kullanılır. Tuğla
bezeme, İran’la kıyaslandığında Anadolu’da daha sade
tutulmuştur. XII. yüzyılın ortalarından başlayarak minarelerin
tuğla ve buna paralel olarak çini dekorlarında zenginleşme
görülür. Çift minareler, çift şerefeler, yivli gövdeler,
bütün gövdeyi saran tuğla ve çini bezeme Anadolu’nun
bu konuda getirdiği yeniliklerdir. Artık tuğlalar Büyük
Selçuklu örneklerinde olduğu gibi çeşitli kompozisyonlar
meydana getiren geometrik şekilli satıhlarda değerlendirilir.
Baklavalar, üçgenler, diyagonal hatlar, kûfi yazılı
bantlar görülür. Büyük Selçuklu örneklerinden farklı olarak,
sırlı tuğla bezeme, çoğu kez tuğlaların arasında bütün
gövdeyi kapsar. Çinili süslemede artık firuzenin yanı sıra
patlıcan moru ve kobalt mavisi de görülmeye başlar. Akşehir
Taş Medrese (1250), Kırşehir Cacabey Medresesi
(1272-1273), Afyon Ulu Camisi (1277), Afyon Kuyulu
• 19 Oktay Aslanapa, Türk Sanatı, İstanbul 1999, 42
• 20 Cezar, a.g.e., 162
• 21 Cezar, a.g.e., 134
Brick is used as a main structure and decorative material in the
Great Seljuks’ works found in Iran. By stacking the bricks with
geometric compositions, very rich decorations are provided in the
elements such as mosques, tombs, minarets, walls, iwans, domes,
coves. Generally,the plaster and terracotta decorations are used
with bricks. The bricks are used as an auxiliary material in stone
works. It is used in the elements such as minaret, dome, pulley,
squinch. Compared to Iran, laying brick is more simple in Anatolia.Starting
from the middle of the XIIth century, the enrichment
in the bricks of the minarets and concordantly in the tile decorations
is seen. Twin minarets, twin minaret balconies, strand bodies,
brick covering the whole body and tile decoration are innovations
seen in Anatolia. Anymore, the bricks are evaluated on the geometric
shaped surfaces that bring various compositions like the
examples in the Great Seljuks. Crossed circles, triangles, diagonal
lines, Cufic written bands are seen. Unlike the Great Seljuks’examples,
glazed brick decoration often covers the whole body among
bricks. As well as sky blue, eggplant purple and kobalt blue are seen
in tile decoration.The minarets of Akşehir Taş Madrasa (1250),
Kırşehir Cacabey Madrasa (1272-1273), Afyon Grand Mosque
(1277), Afyon Kuyulu Mescid (End of XIII. c.) are examples with
rich glazed bricks and plain cylindrical bodies. The brick minarets
with grooved body that is started to be seen in the second half of the
XII century, provides much more than the examples in the Great
Seljuks with rounded groove or a rounded and pointed groove as
well as rich grooved bricks and tile mosaic decors. The pipes found
among the grooves inthe minarets of Konya Ince Minareli and Sivas
Gök Medrese are also made with turquoise colored glazed bricks.
Glazed bricks that are 2-3 centimeters and in a semi-circular shape
make these mouldings by being piled. The influence of these rich
tile-decorated brick minarets created by the Anatolian Seljuks has
continued at end of the XIII. century in Iran and in XIV. century
in the Ilkhanids’ minarets. 22
Stone: The density of meaning has gained a universal dimension
on the fronts of Anatolian Seljuks’ structures, and this art has defined
a cultural environment with formal and iconographic messages
and has invited people to this environment. This message was
found its own level in Seljuk Anatolia. Even today, the identity
of the medieval world is perceived by the presence of magnificent
Seljuk crown gate. In the Anatolian Seljuk architecture, the decoration
program in stone carving technique was emphasized in crown
gates, in windows, in niches, in the corners of the foots, in the cloister
of the building, in the facades of the iwans, in the mihrab, in the
courtyard mosques of the caravansaray. Decoration passion in some
structures are seen in almost all of the filled surfaces. 23
The motifs which the Seljuks use to decorate their monuments attract
attention with decorative features pertaining to carpets and
weaving first and foremost. As a matter of fact, most of these motifs
resemble brocaded decorations. Round shape remanding of cord
• 22 Öney, ibid., 70
• 23 Ögel, ibid.,311