Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
тен артпайды себебі оны ѳсімдіктер сіңіреді жэне сумен жанасканда<br />
суға ериді.<br />
Ауда су буы проценттіц ондык бѳлігінен бірнеше процентке<br />
дейін болады (0,2—2,5 масса %), оған жергілікті ауа райы<br />
жэне температура эсер етеді. Температура неғұрлым жоғары<br />
болса, ауада су буы соғұрлым кѳбірек болады, сондықтан жазбен<br />
салыстырғанда кыста ауада су буы кем болады.<br />
Ауаға кездейсок араласатын кұрам бөліктері ѳте аз мөлшерде<br />
болады, эрі олардын, кѳпшілігі жаңбыр суына еріп ауадан<br />
кетеді.<br />
Ауанын, касиеттері. Аумалы жэне кездейсок коспаларынан<br />
арылған таза ауа — түссіз, иіссіз, дәмсіз болады. 1 л салмағы<br />
1,293 г (0° пен 760 мм сын./бағ.). Ауанын, молекулалык<br />
массасын орташа есеппен 29 деп алады (22,4 • 1,293 = 29).<br />
Д. И. Менделеев периодтык системаны жасағанда инертті<br />
газдар белгісіз болатын, Бірак Менделеев 1870 жылы жаратылыста<br />
атомдык массасы ~ 4 жэне ~ 2 0 тең элементтердің сол<br />
кезде элі белгісіз екендігіне назар салды, олар бар болса, периодтык<br />
системада, біріншісі сутек пен литийдің, екіншісі фтор мен<br />
натрийдің аралыктарынан орын алар еді деген болатын.<br />
Біздің еліміздің ғалымы, революционер Н. А. Морозов<br />
(1854—1946), Шлиссельбург камалында түрмеде отырып, 1883<br />
жылы химиялык инертті элементтердіц бар<br />
екендігін болжаған. H. A. Морозов оны Менделеевтіц периодтык<br />
системасы мен ѳзі жасаған көмірсутектердіц периодтык системасыныц<br />
дүрыстыктарына сүйеніп отырып болжаған. Морозов<br />
олардыц газ екендігін жэне оларды ауадан іздеу керек екендігін<br />
де айтқан болатын.<br />
Инертті газдар ашылуы периодтык системаның дүрыстығын<br />
дәлелдей түсті, эрі инертті газдардыц екеуінен баскасы периодтык<br />
сисгеманыц жэрдемімен табылды.<br />
Инерті газдардыц ашылуы. Агылшын физигі Рэлей<br />
1882 жылы ауадан алынған азоттыц бір литрініц салмағы 1,2572 г,<br />
ал қосылыстарынан (NH4N 02) бөлініп алынған азоттыц бір литрініц<br />
салмағы 1,2505 г екендігін тауып, ауадан алынған азоттыц<br />
неге ауыр екендігін шеше алмады. Ағылшын химигі Рамзай<br />
(1858— 1916) ауадан алынған азотка араласкан ауырырақ газ<br />
бар шығар деген жорамал айтып, Рэлеймен бірігіп ауа азотын<br />
зерттеді. Рэлей ауадағы азотпен оттекті косып, азот оксидтерін<br />
сілтімен реакцияластырып карағанда, алынған азоттан баска<br />
біраз газдыц қалатынын байкаған. Рамзай баскаша жолмен,<br />
ауадағы азотты магниймен реакцияластырып MgsN2 айналдырғанда,<br />
ол да азоттан баска калатын азғана газды табады. Оны<br />
зерттегенде, бұрьін белгісіз жаца элемент екендігі анықталды.<br />
Осы жұмыстарыныц нэтижесінде Рамзай мен Рэлей 1894<br />
жылы аргон (грекше жалкау) деген жаца элемент ашкандыктарын<br />
жариялайды.<br />
318
Change language