You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
ластырады, бірак, қасиеттері кайталайтын ұқсас элементтер бір<br />
горизонталь бойымен орналастырылады.<br />
Бұл оңай жұмыс болмады: кейбір элементтердің атомдық<br />
массалары күмән туғызды (Тһ) кейбіреулерін атомдык масса<br />
өсуімен емес, қасиетінің ұқсастығына қарап орналастыруға<br />
тура келді (Те мен I), кейбір элементтердің болуы керек екендігі<br />
анықталып, оларға орын тастап кетілді (осы кездегі галлий,<br />
германий, гафний, скандий жэне т. б.).<br />
Менделеев 1869 жылы ақпанда системасының бірінші<br />
вариантын (4-кесте) ірі ғалымдарға таратып, жариялайды<br />
жэне сол жылы периодтык заңның негізгі тезистерін жазады:<br />
1) элементтерді атомдық массасы өсу ретімен орналастырса,<br />
қасиеттері периодты түрде кайталайтындығы байкалады,<br />
2) атомдык масса элементті сипаттайды, 3) бүрын белгісіз<br />
жаңа элементтердің ашылуын күту керек, 4) элементтің атомдык<br />
массасын оның ұксас элементтері белгілі болса, түзетіп<br />
дәлірегін табуға болады.<br />
1870 жылы Менделеев «Химия негіздерінің» бірінші басылуында<br />
элементтер системасының жаңа вариантын береді (5-кесте).<br />
Мұнда бірінші варианттағы кестені 90° бұрған, сонда ондағы<br />
вертикаль катарлар мұнда период болып, параллель горизонтальдағы<br />
элементтер валенттігі бойынша, топ түзеді. Біздің<br />
осы уақытта колданатын кестелеріміз осы екінші варианттың<br />
негізінде жасалған.<br />
Бүл вариантка сүйеніп Менделеев: 1) 12 элемент тағы ашылу<br />
керек деп болжап, оларға бос орын калдырды, олар осы күні<br />
табылған — скандий, галлий, германий, технеций, рений, гафний,<br />
полоний, астат, франций, радий, актиний, протактиний; бүлардан<br />
баска лантаноидтар мен ураннан кейінгі элементтер табылуы<br />
мүмкін деген пікір айтты; 2) 10 элементтіц атомдык<br />
массаларын 1,5—2 есе түзеп ѳзгертеді, олар — бериллий, индий,<br />
ванадий, торий, уран, лантан, церий жэне баска лантаноидтар;<br />
осылардыц валенттіктерін де ѳзгертті; 3) ГО элементтіц атомдык<br />
массаларын түзетеді; 4) 8 элементті, ол уақытта-^ксас деп жүрген<br />
элеме.нттерден басқа элементтермен ұксастығын тауып<br />
солармен бір топка орналастырады.<br />
Осындай жұмыстардыц актығында 1871 жылы Менделеев<br />
периодтык заңның анықтамасын береді:<br />
Элементтердің, олардың жай және күрделі қосылыстарының,<br />
қасиеттері атомдык, массаға периодтык, тәуелділікте болады.<br />
Менделеевтіц осы периодтык зацы химиялык элементтерді<br />
классификациялауға негіз болды; осы зацныц график түрін периодтык<br />
система деп атаймыз.<br />
§ 4. Периодтық заң және атомның күрделілігі<br />
Периодтык зацда анық көрінген химиялык элементтердіц<br />
атомдарыньщ арасындағы байланыс, тәуелділік осы атомдардыц<br />
бәріне ортақ бір негіз бар шығар, осы атомдарда бір тектестік<br />
51
Change language