You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Төртінші бөлім<br />
ПЕРИОДТЫҚ СИСТЕМАНЫҢ ҚОСЫМША<br />
ҚАТАРЛАРЫНЫҢ ЭЛЕМЕНТТЕРІ<br />
XXIII та р а у<br />
ПЕРИОДТЫҚ ЗАҢНЫҢ ДАМУЫ<br />
1937 жыл қарсаңында химиялық элементтердің периодтық<br />
системасы уранмен (№ 92) бітіп, оныц ішінде № 43, 61, 85, 87<br />
элементтердің орындары бос болатын. Д. И. Менделеев периодтык<br />
заңға сүйеніп № 43, 85, 87 злементтерді жэне ураннан кейін<br />
де элементтер болуы мүмкің екендігін болжап айтқан болатын.<br />
Периодтык системанын алғашқы кестелерінде катар саны<br />
1 2 еді. Алтыншы периодта лантан (№ 57) мен танталдын<br />
(№ 73) арасында 15 элементтін орны болатын, оларды косканда<br />
VI период құрамында 8 , 9, 10, 11 тѳрт катар болатын. VII периодтағы<br />
осы күнгі 1 0-катар, 1 2 -катар болып есептелетін.<br />
Бері келе атомдардын электрондык кұрылымы аныкталғаннан<br />
кейін (III тарау, § 7) негізгі топтардағы элементтер s жэне<br />
р-электрондармен, косымша топтардағы элементтер d-электрондармен<br />
байланысты екендігі аныкталады. Сонда /.-электронды<br />
лантаноидтар деп аталатын (№ 58—71) элементтер, касиеттері<br />
жағынан негізгі не косымша топтарға жатпайтын болғандықтан,<br />
оларға кестеден орын болмады. Оларды бір уакыт, сырттан<br />
бірінші жэне екінші қабаттарында орналаскан электрондарының<br />
саны лантанға ұксас болғандыктан, барлығын лантанмен бірге<br />
сол орынға (№ 57) жазбак та болады. Бірак көпшілік кестелерде<br />
бүл лантаноидтарды кестенін астынғы жағына жеке тізіп<br />
жазып жүр.<br />
1940 жылдан бергі кезде, ураннан кейінгі элементтердін синтез!<br />
басталады. Бүл 7- период элементтерінің электрондык<br />
күрылымын карасак, олардын әрбір сонғы электроны, сырттан<br />
үшінші, іштен 5 кабаттьщ /.-катпарына орналасады екен. Мұндай<br />
элементтер актинийден (№ 89) кейін келетін болғандыктан актиноидтар<br />
деп аталды. Демек, электрондык кұрылымы жағынан<br />
(III тарау, § 7) актиноидтар лантаноидтар сиякты, баска да физикалык,<br />
эсіресе химиялык касиеттері жағынан бұлардын бірбіріне<br />
біраз ұксастығы бар.<br />
Осының барлығын ескере келе лантаноидтар мен актиноидтардын,<br />
біріне-бірі үксас жүптарын бірінін астына бірін жазып,<br />
екі катар етіп (периодтык кестеде 11 жэне 1 2 катарлар) кестенін<br />
аяқ жағынан 11 және 12 косымша катарлар етіп бөлек<br />
жазғанды колайлы деп таптык. Сонда бұрын тұрақты орыны<br />
болмай келген лантаноидтар да, жанадан ашылған актиноидтар<br />
да орналасады. Бүлай орналастырғанда негізгі жэне косымша
Change language