Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
§ 2. А Л Ю М И Н И Й<br />
Алюминий III периодтың элементі, мұның алдында осы периодтын<br />
р — элементтері — Cl, S, Р, Si таныстык," енді мұнан<br />
кейін 5 — элементтер Mg мен Na-Fa кѳшеміз. Осы бағытта айтылған<br />
элементтердің валенттік электрондары кеміп, онымен қатар<br />
бос тұрған валенттік орбитальдар саны өсе береді. Осының салдарынан<br />
кос электронды байланыстыц беріктігі әлсіреп, орныкпаған<br />
(локализацияланбаған) электрондар аркылы туатын байланыстар<br />
ѳсіп, одан металдык байланыста тууға бейімділік күшейеді.<br />
Міне, период ішімен р — элементтерден s элементтерге карай<br />
жылжығанымызда валенттік электрондардьщ азаюынан, әуелі<br />
молекулалык кристалдык торы бар бейметалдардан (Ar, Cl2,<br />
Р4), атомдары тізбектелген (Soo) кабыршакты (Р2 0 0 ) каркас<br />
түзген Зізоо), күрылымды бейметалдар аркылы, металл тэріздес<br />
кристалдык күрылымға келеміз.<br />
Осы кұрылым өзгерген бағытта, химиялык байланыстыц типі,<br />
оған тәуелді жай заттардын касиеттері де өзгеріп отырғанын<br />
көрдік, соған тағы мысал Ar, Cl, S — диэлектрик, кремний —<br />
шала ѳткізгіш, ал Al, Mg, Na — металл (ѳткізгіш).<br />
Алюминий бор сиякты р — элемент, сырткы валенттік электрондарыныц<br />
саны бірдей болғандықтан үксастығы да көп, алайда<br />
сырттан екінші кабат ѳзгеше, әсіресе алюминийде 3d— орбитальдардыц<br />
бар болуы, оныц үстіне атомдардыц кұрамыныц<br />
эр түрлі болуы олардыц касиеттерінде айырмашылык тудырады.<br />
Алюминий бор сиякты тотығып, оц үш валенттік кѳрсетеді,<br />
теріс валенттік білдіруі бордан да сирегірек.<br />
Алюминий нағыз амфотерлі элемент. Алюминий косылыстарыныц<br />
кѳпшілігінде sp3 — гибрид жэне sp3d2 — гибридтену күйінде<br />
де жиі болады.<br />
Алюминийдіц бордан айырмашылығы, оныц А1 — О — Al тізбегі<br />
В —О —В сиякты су әрекетінен үзіліп кетпейді, сондыктан алюминийдіц<br />
оттекті косылыстары түракты, табиғатта, да жиі кездеседі.<br />
Жер кыртысында бар металдардыц ец кѳбі алюминий. Бүл<br />
косылыс түрінде болады. Алюминий алуға жарайтын косылыстар<br />
боксит А120 3-хН20, алунит K2S 0 4-xAl2(S04)3-yAl20 3-<br />
•2Н2О, нефелин 4 Na20 -4 Al20 3 -9 Si0 2. Бұлардыц ішінде әзірше<br />
алюминий алу үшін көбірек колданып келе жатканы боксит.<br />
Біздіц елде алюминийлі кендер өте көп. Бокситке бай<br />
жерлер Қазакстанда Торғай алкабында, Орал тауында, Башкұртстанда<br />
бар, сонымен катар Хибинда апатитпен аралас нефелин<br />
бар, Сібірде де алюминий кендері көп.<br />
Алюминий кендері жер кыртысын түзуші атпа жыныстармен<br />
Д е, шөгінді жыныстармен де байланысты.<br />
Атпа жыныстар гранит — далалык шпат, слюда жэне кварц.<br />
Далалық шпат пен слюда алюмосиликат<br />
473
Change language