You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
наль торынан тұрады, ондағы көміртектің әрбір атомы екі 6-,<br />
екі л- байланыс түзеді.<br />
Қарбин шымқай кара түсті зат. Карбин-көміртек атомдары<br />
sp-гибридтелуге ұшыраған тізбекті полимер. Карбинніц екі түрі<br />
болады, көміртек атомдары өзара үш байланыс жэне бір байланыспен<br />
кезектесе байланысатын полиинді:<br />
CsC-CsC —CsC---------<br />
және үздіксіз кос байланыстан тұратын кумуленді:<br />
= с = с = с = с = с = с =<br />
Карбин көміртектің термодинамикалык ең түракты түрі екені<br />
аныкталды. Карбин шала өткізгіш.<br />
Көміртектің бүл аллотроптық түрлерінің ішінде түрактысы<br />
графит, 1000°С жогары (ауасыз) кыздырганда алмаз графитке<br />
айналады. Графитті алмазға айналдырудын да әдісі табылып<br />
жасанды алмаздар өндіру жолға койылды.<br />
Алмаз онша ірі емес кристалдар түрінде тау жыныстарына<br />
аралас шашыраңкы кейде жиналыңқы болып кездеседі. Алмаз<br />
кендері Конгода, Онтүстік Африкада бар, соңғы кезде Якутияда<br />
өте бай кені табылды. Графит Мексикада, Австрияда кездеседі,<br />
Шығыс Сібірде, Алтайда мол қорлары бар.<br />
Графитті казіргі кезде колдан алатын болды; ол үшін кокстың<br />
үсақ түйірлерін шайыр (смола) жэне кремний^оксидімен<br />
араластырып, күшті айнымалы ток жібереді, соның салдарынан<br />
кокс коспасы катты кызып, 24—26 сагат ішінде кѳмір графитке<br />
айналып болады. Жасанды графиттің табиги графиттен сапасы<br />
артык.<br />
Алмаз аса катты болғандықтан, түрлі катты материалдардын<br />
бетін ѳндеуге, шыны кесуге, жер бұрғылауға колданылады.<br />
Алмаз жарык сәулесін ѳте күшті сындыратындыктан, түрлі әдемі<br />
түс шығарып жаркырай алады, соны күшейту үшін, алмаздың<br />
таза дүрыс түзілген кристалдарын, алмаздын өз ұнтағымен үйкеп<br />
өндейді, мұндай алмазды гауһар дейді, бүл кымбат тастын<br />
бірі.<br />
Графит электродтар, металл балқытатын казандар, машиналардың<br />
жогары температура жағдайында үйкелетін бөлшектерінің<br />
арасын «майлауға», карындаш, бояу жасауға колданылады.<br />
Соңғы кезде ядролык реакторлардагы реакцияларды баяулаткыш<br />
ретінде пайдаланылады.<br />
Алмаз бен графиттен баска көміртек, жоғарыда айткандай,<br />
кемірдіц кұрамында болады. Кѳмір қай заттан алынғанына және<br />
кандай әдіспен алынғанына карай әр түрлі болады. Қәмірдің<br />
техникалык түрлері мыналар: кокс, ағаш көмірі, сүйек көмірі,<br />
күйе.<br />
Кѳміртектіц ерекше бір касиеті кыздырганда балкымайды,<br />
416
Change language