Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Бура балкыткыш ретінде ертеден белгілі зат. 1702 жылы Гомберг бураны<br />
кѵкірт кышкылымен эрекеттеп бор кышкылын алғаш рет алған. 1808 жылы<br />
Гей-Люссак пен Тенар бор кышкылын кыздырып В2О3 айналдырып, оны калиймен<br />
тотыксыздандырып борды жеке шығарып алған, артынша Дэви оны электролизбен<br />
алу жолын усынды.<br />
Бор атомы электрондык конфигурациясына (ls2 2s2 2р') сай<br />
sp2 — не sp3 — гибридті күйде болып, көбіне а — байланыс түзеді.<br />
sp2 — гибридтену болғанда онын түзген жай молекулалары<br />
(ВСІз, ВҒ3) жэне комплекстары да (ВОі~) жазык үш бүрышты<br />
болып келеді. Бордың sp2— гибридті күйі (көміртекте де осылай)<br />
л — байланысы аркылы беріктенеді (стабилизация), л — байланыстыц<br />
түзілуі, бор атомындағы бос түрған 2pz — орбиталімен<br />
оған косылатын атомныц ажыраспаған электрон жұбы өзара<br />
катынасуынан болады.<br />
Осы күні борды алу үшін бураны бор кышкылына, оны бор<br />
оксидіне айналдырып магниймен не натриймен тотыксыздандырады:<br />
B2 0 3 + 3Mg = 3MgO-)-2B А Н °= —531,3 кДж/моль<br />
Мұнда шығатын аморфты бор, бұл коцыр түсті ұнтак. Кристалдык<br />
түрін айналдыру үшін балкыған алюминийде ерітіп, катырады.<br />
Осылайша алынған бор онша таза болмайды. Аса таза<br />
(99,5%) бор алу үшін балкыған фторбораттарды электролиздейді.<br />
Таза борды, бо^ бромидін тотыксыздандыру не бордыц сутекті<br />
косылысын кыздырып айыру аркылы алады:<br />
2ВВг3 + ЗН2 = 2В +6НВг<br />
В2Нб = 2В + ЗН2<br />
Бордын бірнеше аллотроптык түрлері бар, олардыц тұрактысы<br />
— т етрагональ турі. Мунда бор В)2 туратын уя тузеді<br />
ол уя икосаэдр тэрізді (жиырма кырлы) болады. Ол икосаэдрлар<br />
кристалын тузу схемасы 148-суретте кѳрсетілген. Кристалдык<br />
бор шалаѳткізгіш, (Д£=1,55 эВ) калыпты жағдайда ол электрондык<br />
ѳткізгіштік, кыздырғанда немесе сәуле түссе, тесіктік<br />
ѳткізгіштік кабілетке ие. Элементтік бор — кара Түсті, өте жоғары<br />
температурада балкиды (2300°С) және кайнайды (2550°С).<br />
Бор аз мөлшерде (0,001—0,01%) күймаларға араластырылады.<br />
Төртінші периодтыц типтік элементтерімен салыстырғанда,<br />
борда бейметалдык касиет тағы әлсірей түседі. Бул жағынан<br />
бор кремниймен уксас (периодтык системада диагональдык<br />
ұқсастык), бор да кремний сиякты, атомы оц заряд кѳрсететін<br />
косылыстар түзуге бейімірек. Онымен катар бор металдык байланыс<br />
аркылы да косылыс тузеді.<br />
Калыпты жағдайда бор инертті зат, кыздырса, оттек, галогендер<br />
түгіл, кукірт, азот, кѳміртекпен де косылады. Бор металдармен,<br />
эсіресе, сілтілік жэне сілтілік-жер металдарымен эрекеттесіп<br />
боридтер тузеді, мысалы:<br />
3Mg-|-2B = Mg3B2<br />
469
Change language