Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
тың, f-катпары. Сонымен актинийден кейінгі — торий, протактиний,<br />
уран, нептуний, плутоний, америций, кюрий, берклий, калифорний,<br />
эйнштеиний, фермий, менделевий, нобелий жэне лоуренсий<br />
— актиноидтар деп аталады.<br />
Ураннан кейін келетін ауыр (№ 93—104) элементтер ашыла<br />
бастағанда, оларды периодтык системада орналастыру жайында<br />
үлкен талас туды.<br />
Ураноидтар теориясын жасаушылар ураннан кейінгі элементтердіц<br />
барлығы да уранға ұқсас болуы керек, сондыктан олар<br />
ураннан әрі қарай жазыла беруі тиіс деп санайды. 1969 ж. күзінде,<br />
периодтык системаныц 1 0 0 жыл толуымен байланысты Ленинградта<br />
болған, X. Менделеев съезіне келген Франция ғалымы<br />
Гайсинский ураноидтар теоремасын колдап сѳйледі.<br />
Актиноидтар теориясы. 1944 жылы 95 жэне 96-элемент<br />
ашылған соц оларды орналастыру киындык туғызды; ѳйткені<br />
оныц алдында алынған 93 элемент нептунийді ураннан кейін<br />
жазғанда ол ренийдіц астына келеді екен, бірақ ренийге ешбір<br />
ұксамайтындығы аныкталды. Нептунийден кейінгі элементтер<br />
де сол сиякты болып шыкты. Сондыктан, 94—101 элементтерді<br />
ашқан америка ғалымы Глен Сиборг актиноидтар теориясын<br />
ұсынады. Ол теория бойынша актинийден кейінгі 14 элемент<br />
(лантаноидтар сиякты) актиноидтар тобын түзуі керек. Біздіц<br />
еліміздіц академигі А. А. Г р и н б е р г те осындай пікірде болған.<br />
Ол уран VI Топка жазылмауы керектігін, ѳйткені уранньщ касиеттері<br />
VI топтағы Cr, Mo, W ұксамайтындығын дәлелдеген.<br />
Актиноидтар теориясы дұрыс болса, актиноидтар катарыныц<br />
акыргы элементі 103 элемент болып шектелуі керек. 104 элементтіц<br />
касиеттері периодтык системаныц IV тобыныц элементі — гафнийге<br />
ұксас болуы керек деп жорамалдайды; ол 104 элемент<br />
ѳзініц алдындағы 103, 102, 101 т. т. элементтерге ұксамауы тиіс.<br />
Осы талас 20 жылга созылды. 1964 ж. курчатовий ашылып,<br />
оныц касиеттері кѳп киыншылыкпен зерттелді. Курчатовий гафнийге<br />
ұксас болып шыкты.<br />
Сондыктан периодтык системада лантаноидтар мен актиноидтар<br />
бѳлек косымша катар болып жазылады.<br />
Актиноидтардыц касиеттері. Бұл элементтер<br />
жаратылыста аз, кѳпшілігі жакында гана ашылғандыктан, олардыц<br />
касиеттері жайындағы мэлімет те аздау болғанымен 64-<br />
кестеде жинакталып келтірілді.<br />
Актиноидтар ішінен уран, торий жэне протактиний табиғатта<br />
бар заттар, олар ертерек ашылған. Қалған актиноидтар жаратылыста<br />
жок (нептуний мен плутонийден басқасы) 1940 —61<br />
жылдар арасында алынған элементтер.<br />
Актиноидтар ішінде жете зерттелгендері торий, протактиний,<br />
уран, нептуний жэне плутоний.<br />
Актиноидтардыц барлығы да радиоактивті заттар. Осы себепті<br />
бұлардыц химиялык қасиеттерін зерттегенде олар не ыдырап<br />
кетеді, не ыдырауда бѳлініп шығатын бөлшектер зерттеп отырған<br />
заттарға эсер етіп касиетін өзгертеді.<br />
607
Change language