You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
кѳп жылу бѳліп шығаратындықтан, балкуы киын металдарды<br />
(Ni, Со, Мп, Сг т. б.) алуда олардын тотыктарын тотыксыздандыру<br />
үшін колданады.<br />
Лантаноидтар колданылатын маңызды бір сала — атомдык<br />
техника. Гадолиний, самарий жэне европий үшеуі де нейтрондарды<br />
жаксы сіңіреді. Сондыктан ядролык реакторлардың айналасын<br />
коршаушы керамика калкандарға араластырылады.<br />
Тіпті реактордын ішін салынатын ядролык реакцияны тежеуші<br />
кадаулар жасау үшін де осы металдар колданылатын болды.<br />
Бұлар, бұрын колданылып жүрген кадмийға карағанда жоғары<br />
температураға шыдамды.<br />
Лантаноидтардың (Eu, Gd, Tu, Pm) радиоактивті изотоптары<br />
да маңызы ѳте зор орындарда колданылады.<br />
Лантаноидтарды к қасиеттері. Лантаноидтар дербес күйде<br />
күмістей ак металдар, прозеодим мен неодим ғана сарғылт<br />
тарткан болады. Лантаноидтардьщ барлығы — ауыр металдар,<br />
меншікті салмағы 5,245 тен 9,849 г/см 3 дейін ѳзгереді, бұлардын<br />
балку жэне кайнау температуралары да жогары (81-кесте),<br />
жалгыз-ак церий, европий жэне иттербий үшеуінікі тѳменірек.<br />
Лантаноидтардыц кѳпшілігі парамагнитті, гадолиний, диспрозий,<br />
жэне гольмий ферромагнитті. Лантаноидтар химиялык автивтігі<br />
жагынан тек сілтілік жэне жер металдарына ғана жол береді.<br />
Лантаноидтар тұтас күйде, кұрғак ауада тұракты, ылғалды<br />
ауада күцгірттене бастайды. Қыздырса 200—600° арасында жанып,<br />
оксидтар мен нитридтер коспасын түзеді.<br />
Лантаноидтар галогендермен кыздырган кезде азот, күкірт,<br />
кѳміртек, кремний, фосфор, сутек т. б. реакцияласады. Металдардыц<br />
кѳпшілігімен кұйма түзеді, күйма дейтініміз СеАІ,<br />
Се3А1, CeMg3, CeMg, PrCu 2 CeCu2, РгАІ сиякты металлидтер<br />
түзеді.<br />
Сумен лантаноидтар баяу ракцияласады, кыздырса реакция<br />
тездеп, сутек бѳлініп шыгады:<br />
2Nd + 6H20 = 2N d(0H ) 3 + 3H2.<br />
Кышкылдармен лантаноидтар жаксы реакцияласады, одан ерімтал<br />
тұздар түзіледі. Жалғыз-ак Н2Ғ2 жэне Н 3Р 0 4 кышкылдарымен<br />
реакцияласпайды, ѳйткені мұнда түзілетін тұздар ерімейтін<br />
заттар, сондыктан олар металдыц сырткы бетін каптап эрі карай<br />
реакцияласудан корғап тұрады. Лантаноидтар сілтілерде<br />
ерімейді.<br />
Лантаноидтардыц косылыстары. Ѳткенде айтылғандай лантаноидтар<br />
кѳпшілік жагдайда үш валенттік кѳрсетеді. Лантаноидтардыц<br />
толып жаткан жай косылыстары бар — Ме20з, МеГз,<br />
MeN, МеС2, МеН3 т. б. Осылармен катар түрліше тұздар да түзеді.<br />
Оксидтері түзілгенде кѳп жылу бөлініп шығады, демек бүлар<br />
берік косылыстар, әрі балкуы киын заттар. Суда білінерліктей<br />
ерімейді, бірак реакцияласып (жылу шығарып) гидроксид<br />
түзеді.<br />
591
Change language