herkese lâzım olan îmân - cubuklukoyu

cileri buna (inâyet-i ezeliyye) dedi. Bütün varlıklar, o kazâdanmeydâna gelmişdir. Ezeldeki ilmine uygun olarak, eşyânın var olmasınada (Kazâ ve kader) denir. Kadere îmân etmek için iyi bilmelive inanmalıdır ki, Allahü teâlâ, birşeyi yaratacağını ezelde irâdeetdi, diledi ise, az veyâ dahâ çok olmaksızın, dilediği gibi var olmasılâzımdır. Olmasını dilediği şeylerin var olmaması ve yokluğunudilediği eşyânın var olması imkânsızdır.Bütün hayvanların, nebâtların, cansız varlıkların [katıların, sıvıların,gazların, yıldızların, moleküllerin, atomların, elektronların,elektro-magnetik dalgaların, kısaca her varlığın hareketi, fizik olayları,kimyâ tepkimeleri, çekirdek reaksiyonları, enerji alışverişleri,canlılardaki fizyolojik fe’âliyyetler], herşeyin olup olmaması, kullarıniyi ve kötü işleri, dünyâda ve âhiretde, bunların cezâsını görmelerive herşey, ezelde, Allahü teâlânın ilminde var idi. Bunlarınhepsini ezelde biliyordu. Ezelden ebede kadar olacak, eşyâyı, özellikleri,hareketleri, olayları, ezelde bildiğine uygun olarak yaratmakdadır.İnsanların iyi ve kötü bütün işlerini, müslimân olmalarını,küfrlerini, istekli ve isteksiz bütün işlerini, Allahü teâlâ yaratmakdadır.Yaratan, yapan yalnız Odur. Sebeblerin meydâna getirdiğiherşeyi yaratan Odur. (Herşeyi bir sebeb ile yaratmakdadır.)Meselâ, ateş yakıcıdır. Hâlbuki, yakan Allahü teâlâdır. Ateşin,yakmakda hiçbir ilgisi yokdur. Fekat, âdeti şöyledir ki, birşeyeateş dokunmadıkça, yakmağı yaratmaz. [Ateş, tutuşma sıcaklığınakadar ısıtmakdan başka birşey yapmaz. Organik cismlerin yapısındabulunan karbona, hidrojene, oksijenle birleşmek ilgisi veren,elektron alış-verişlerini sağlıyan, ateş değildir. Doğruyu göremiyenler,bunları ateş yapıyor sanır. Yakan, yanma tepkisini yapan,ateş değildir. Oksijen de değildir. Isı da değildir. Elektron alış-verişide değildir. Yakan, yalnız Allahü teâlâdır. Bunların hepsini,yanmak için sebeb olarak yaratmışdır. Bilgisi olmıyan kimse, ateşyakıyor sanır. İlk okulu bitiren bir kimse, (ateş yakıyor) sözünübeğenmez. Hava yakıyor der. Orta okulu bitiren de, bunu kabûletmez. Havadaki oksijen yakıyor der. Liseyi bitiren, yakıcılık oksijenemahsûs değildir. Her elektron çeken element yakıcıdır der.Üniversiteli ise, madde ile birlikde enerjiyi de hesâba katar. Görülüyorki, ilm ilerledikçe, işin içyüzüne yaklaşılmakda, sebeb sanılanşeylerin arkasında, dahâ nice sebeblerin bulunduğu anlaşılmakdadır.İlmin, fennin en yüksek derecesinde bulunan, hakîkatleritâm gören Peygamberler “aleyhimüsselâm” ve O büyüklerinizinde giderek, ilm deryâlarından damlalara kavuşan islâm âlimleri“rahime-hümullahü teâlâ”, bugün yakıcı, yapıcı sanılan şeylerin,âciz, zevallı birer vâsıta ve mahlûk olduklarını, hakîkî yapıcının,– 61 –