herkese lâzım olan îmân - cubuklukoyu

atır. Kul istemez ve dilemez, Allahü teâlâ da dilemezse, o şeyi yaratmaz.O şey, yalnız kulun dilemesi ile de yaratılmaz. O da dilerseyaratır. Kullarının istekli işlerini yaratması, birşeye ateş değerse,o şeyde yakmağı yaratması, ateş değmezse, yakmağı yaratmamasıgibidir. Bıçak değince, kesmeği yaratmakdadır. Kesen, bıçakdeğildir, Odur. Bıçağı, kesmek için sebeb kılmışdır. Demek ki, kullarınistekli hareketlerini, onların ihtiyâr etmeleri, hareketi tercîhetmeleri ve dilemeleri sebebi ile yaratmakdadır. Fekat tabî’atdekihareketler, kulların ihtiyâr etmelerine bağlı değildir. Bunlar, yalnızAllahü teâlâ dileyince, başka sebeblerle yaratılmakdadır. Herşeyin,güneşlerin, zerrelerin, damlaların, hücrelerin, mikropların,atomların maddelerini, özelliklerini, hareketlerini yaratan yalnızOdur. Ondan başka yaratıcı yokdur. Ancak, cansız maddelerin hareketleriile, insan ve hayvanların ihtiyârî, istekli hareketleri arasındaşu ayrılık vardır ki, kullar bir şeyi yapmağı ihtiyâr, tercîhedince ve dileyince, O da dilerse, kulu harekete geçiriyor ve yaratıyor.Kulun hareket etmesi kulun elinde değildir. Hattâ nasıl hareketetdiğinden haberi bile yokdur. [İnsanın her hareketi, nice fizikve kimyâ olayları ile hâsıl olmakdadır.] Cansızların hareketlerinde(İhtiyâr etmek) yokdur. Ateş değdiği zemân, yakmak yaratılması,ateşin yakmağı tercîh etmesi ve dilemesi ile değildir.[Sevdiği, acıdığı kullarının, iyi, fâideli isteklerini, O da ister veyaratır. Bunların kötü ve zararlı isteklerini, O istemez ve yaratmaz.Bu kullarından hep iyi, fâideli işler hâsıl olur. Bunlar, birçok işlerininhâsıl olmadığı için üzülürler. Bu işlerin zararlı oldukları için yaratılmadığınıdüşünmüş, anlamış olsalardı, hiç üzülmezlerdi. Bununiçin sevinirler, Allahü teâlâya şükr ederlerdi. Allahü teâlâ, insanlarınihtiyârî, istekli işlerini, onların kalblerinin ihtiyâr ve irâdeetmelerinden sonra yaratmağı, ezelde irâde etmiş, böyle olmasınıdilemişdir. Ezelde böyle dilemeseydi, istekli hareketlerimizi de, bizistemeden, hep O zorla yaratırdı. İstekli işlerimizi biz istedikdensonra yaratması, ezelde, böyle istemiş olduğu içindir. Demek ki,Onun irâdesi hâkim olmakdadır].Kulların istekli hareketleri, iki şeyden meydâna gelmekdedir:Birincisi, kulun kalbinin ihtiyâr ve irâdesi ve kudreti iledir. Bununiçin, kulun hareketlerine (Kesb etmek) denir. Kesb, insanın sıfatıdır.İkincisi, Allahü teâlânın yaratması, var etmesi iledir. Allahüteâlânın emrler, yasaklar, sevâblar ve azâblar yapması, insandakesb bulunduğu içindir. (Saffât) sûresinin doksanaltıncı âyet-i kerîmesindemeâlen, (Allahü teâlâ, sizi yaratdı ve işlerinizi yaratdı)buyuruldu. Bu âyet-i kerîme, hem insanlarda kesb, ya’nî hareketlerindekalbinin ihtiyârı ve (İrâde-i cüz’iyye)si bulunduğunu gös-– 63 –