kozhakanova-dissertacia.pdf
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
ретінде қарастырылған. Айна мифологемі арқылы уақыт пен кеңістік<br />
сығымдалып, жинақталады» [64, 41б.].<br />
Абай ақын халық танымындағы «кҿз–айна» ұғымын кеңейтіп, «жүрек–<br />
айна» концептісін ұсынады. Айнаны адамның ҿзінің ішкі ҽлеміне, рухани<br />
дүниесіне үңілуінің символы ретінде қолданады. Ақын поэзиясында «Дүрсіл<br />
қағып жүрегі» дегенде «жүрек» ҿз мағынасында қолданылып отырса, «ет<br />
жүрексіз ерніңнің айтпа сҿзін», «жүрегі – айна», «жүрегіменен тыңдамай»,<br />
«жүрек – теңіз» дегенде «жүрек» ҿз мағынасында емес, ауыстыру мағынасында,<br />
яғни метафоралық қолданыста. Адам ҿз болмысына ҿзі үңіліп, жақсылық пен<br />
жамандықты екшеп, ылғап, қасиетсіздіктен ҿз бойын, жүрек айнасын таза<br />
ұстауы шарт. Ал ақынның осы ҿлеңі түрік тілінде қалай сҿйледі екен?<br />
Түрік тіліне З.Исмаилдың аудармасы:<br />
Yüreği ayna, gönlü açık,<br />
Sözü anlar, bilir seçik.<br />
Hünerli, hem de pratik,<br />
Anlamasın mı sözü tez [10,51б.].<br />
Қазақ тіліндегі сҿзбе-сҿз кері аудармасы:<br />
Журегі-айна, кҿңілі ашык,<br />
Сҿз ұғарлык, білер анық.<br />
Талантты ҽрі іскер,<br />
Түсінбесін бе сҿзді тез.<br />
Түрік тіліндегі аудармасында аудармашы ақынның «жүрек – айна»<br />
метафорасын дҽлме-дҽл аударған, ал қалған жолдарын еркін аударған. Абай<br />
қазақтың «кҿзі ашық, кҿкірегі ояу» тұрақты тіркесіне сҽйкес, «кҿңілі ояу» десе,<br />
түрік тілінде «кҿңілі ашық» деп берілген. Ҽрине, мұнда айтарлықтай алшақтық<br />
жоқ. Абай «Жүрегі – айна, кҿңілі – ояу, Сҿз тыңдамас ол баяу» деп оқу-білімді<br />
меңгерген, сауатты жанның ҽрбір «есті сҿзді ескеріп» жүретіндігін меңзесе,<br />
аудармада «Жүрегі-айна, кҿңілі ашық, Сҿз ұғарлык, білер анық, – деп басты<br />
ойдан алыстамайды. Қалған соңғы үшінші, тҿртінші жолдарды да аудармашы<br />
еркін аударған. Бір назар аударарлық мҽселе, түрік тіліндегі аудармада<br />
түпнұсқадағы ҿлең ҿлшемдерін барынша сақтауға тырысқан. Мҽселен, Абайда<br />
ҿлең жолдарының соңы ... ояу, ...баяу, ... таяу болып ұйқасып келіп, тек соңғы<br />
тҿртінші жолы ғана ... тез деген сҿзге аяқталып, ұйқаспай, бос қалса, түрік<br />
тіліндегі аудармасында да ...açık, ...seçik, pratik деп алғашқы үш жолы ұйқасып,<br />
тҿртінші жолы ... tez деген сҿзбен ұйқассыз, бос аяқталған. «Йассауи жҽне<br />
Абай: Ұлылардың үндестігі» атты мақаласында жас ғалым Айнұр<br />
Ҽдбiрҽсiлқызы былай деп жазады: «1855-1881 жылдар аралығында жазылған<br />
Абай ҿлеңдерi үш түрлi ұйқасқа негiзделген: аааб («Шығыс ақындарынша»,<br />
«Фзули, Шамси, Сайхали»), аб вб гб дб («Абралыға», «Сап, сап кҿңiлiм»), аа ба<br />
ва га («Қансонарда бүркiтшi шығады аңға», «Қақтаған ақ күмiстей кең<br />
82
Change language