Hrvatski filmski savez

110
Hrvat. film. ljeto, Zagreb / god 11 (2005), br. 42, str. 107 do 110 Riesinger, R. F.: Paradigme filmske teorije — teorijska klasifikacija Francesca Casettija
de}e pitanje glasi: »Koje probleme postavlja kino / film, i koliko
njih mo`emo rije{iti?« Tomu je posljedica orijentacija
istra`iva~a prema konkretnim fenomenima i objektima istra-
`ivanja, dakle fenomenolo{ka dimenzija teoretiziranja. Prevladavaju
pitanja o posebnim problemima, pri ~emu su zapo~eta
usmjerenja vrlo raznolika i bitno odre|ena induktivnim
pristupom.
Kao primjeri mogu se navesti na~ini prikazivanja koje istra-
`uju Raymond Bellour, Jacques Aumont, David Bordwell ili
feministi~ke teoreti~arke filma poput Laure Mulvey, Mary
Ann Doane, Terese de Lauretis i drugih, mjesto i uloga instance
gledatelja koju istra`uju Roger Odin, kriti~ari enuncijacije,
naratolozi i drugi, politi~ko zna~enje i va`nost medija
koju predstavljaju francuski, talijanski ili ameri~ki ~asopisi iz
sredine sedamdesetih godina, kao i studije o povijesti filma.
[to se ti~e na~ina postupanja, u prvom planu ne stoje ni potreba
za definicijama ni `elja za analizama, nego u`itak u
samu istra`ivanju. Znanje kojem se te`i mo`e se ozna~iti kao
transverzalno, zna~i ono povezuje niz istra`iva~a, istra`iva-
Bilje{ke
1 Usp. spomenute publikacije: Aristarco, 1951, Tudor, 1974; Andrew,
1976; Casetti, 1993. i 1999; Stam, 2000.
2 Svi su prijevodi s francuskog i talijanskog jezika uredni~ki.
3 O pojmu paradigme usporedi pionirsku studiju Thomasa Kuhna
(1967). Je li u slu~aju navedenih fenomena i promjena doista rije~ o
razli~itim paradigmama, ostaje otvoreno pitanje. Casetti uop}e ne raspravlja
o pojmu paradigme, {to njegovu argumentaciju ~ini pomalo
nejasnom, jer bi razlike njegova implicitnog pojma paradigme od
Kuhnova (i od koncepcije Kuhnovih kriti~ara) bile iznimno zanimljive.
4 U prvom ulomku uvoda Casetti precizira cilj svoga rada: Questo libro
si occupa di teorie cinematografiche. In particolare passa in rassegna i
diversi modi in cui il cinema è stato pensato (definito, studiato, osservato)
dalla metà degli anni quaranta all’avvio degli anni novanta.
(1993: 1)/ Ova se knjige bavi kinematografskom teorijom. Osobito se
pita o razli~itim na~inima na koji se o filmu mislilo (kako ga se definiralo,prou~avalo,
promatralo) u razdoblju od sredine ~etrdesetih do
po~etka devedesetih godina. Uvod je o~ito nadahnut Gillesom Deleuzeom,
koji se sredinom osamdesetih godina bavio filmsko-filozofskim
projektom.
5 Paradigme Casetti sada ipak definira ovako: »differenti modelli (condivisi
da una comunità di studiosi) secondo cui impostare, condurre e
esporre l’indagine.« (isto: 15) / »razli~iti modeli (prihva}eni od zajed-
Literatura*
Andrew, Dudley, 1976, The Major Film Theories. New York: Oxford University
Press.
Aristarco, Guido, 1951, Storia delle Theoriche del Film. Torino: Einaudi.
Casetti, Francesco, 1999, Les Théories du Cinéma depuis 1945. Paris:
Nathan (prijevod Casetti, 1993).
Casetti, Francesco, 1993, Teorie del cinema 1945-1990. Milano: Bompiani.
Casetti, Francesco, 1990, »Coupure épistémologiques dans les théories
du cinéma après-guerre«, u: Iris. Br. 10, str. 145-158.
~ica, istra`ivanih objekata, istra`iva~kih polazi{ta i istra`iva~kih
postupaka.
Kriterij istra`ivanja manje sa~injava istinitost izjava ili korektnost
istra`ivanja, a vi{e kvaliteta postavljenih pitanja i gusto}a
dobivenih odgovora. S time je povezan spoznajni interes
istra`ivanja, produktivnost podataka i jedinstvenost
istra`iva~kih rezultata, ukratko: pregnantnost diskurza.
Casetti zaklju~no tri paradigme sa`ima u ovu shemu:
Ontolo{ke teorije Metodolo{ke teorije Teorije specifi~nih
polja istra`ivanja
Komponente metafizi~ke sustavne orijentirane na fenomen
Objekt bit, esencija pertinencija konkretni problemi
Postupak definirati analizirati istra`ivati
Znanje globalno prospektivno transverzalno
Kriterij istina korektnost pregnantnost
nice prou~avatelja) po kojima se mo`e voditi istra`ivanje«, dakle sada
s referencijom na Kuhnovo standardno djelo.
6 Gérard Genette u jednom je od svojih kasnijih radova (1992) razradio
opoziciju izme|u esencijalisti~kih i kondicionalisti~kih prilaza teoriji
umjetnosti: dok prve postavljaju pitanje ’{to je umjetnost’ druge
`ele znati ’kada i pod kojim uvjetima umjetnost postaje umjetno{}u’.
Ontolo{ka paradigma mo`e se ura~unati u esencijalisti~ki prilaz, iako
ponajprije prvo imanentno tek treba odrediti status filma, da bi nakon
toga mogli odrediti status umjetni~kog ili ne-umjetni~kog: oko
toga se otprilike vrte pitanja od po~etka povijesti filma (film kao
umjetnost ili tehnika) sve do danas (film kao umjetnost ili industrija).
7 Prijelaz od ontolo{ke do metodolo{ke paradigme koji on eufori~no
pozdravlja ustanovio je i Pasolini na po~etku rada La lingua scritta
dell’azione iz 1966: »I discorsi teorici sul cinema, fino a oggi, sono stati
quasi sempre o di tipo stilistico-parenetico, o saggistica-mitico, o tecnico.
Tutti avevano comunque la caratteristica di spiegare il cinema col
cinema, creando un’oscura ontologia di fondo. Solo l’intervento della
linguistica e della semiologia — che è molto recente — può garantire
la caduta di tale ontologia e una ricerca di carattere scientifico sul cinema.«
(Pasolini, 1989: 215) / »Teorijske rasprave o filmu su sve do danas
bile skoro sve stilisti~ke, pripovjedno-mitske ili tehni~ke. Svima je
bilo zajedni~ko da su film obja{njavali samim filmom oblikuju}i jednu
mra~nu ontologiju. Tek nedavni dolazak lingvistike i semiotike mogu
jam~iti nestanak takve ontologije i znanstveno prou~avanje filma«.
Genette, Gérard, 1992, Fiktion und Diktion. München: Fink.
Kuhn, Thomas S., 1967, Die Struktur wissenschaftlicher Revolutionen.
Frankfurt/Main: Suhrkamp.
Pasolini, Pier Paolo, 1989, ’La lingua scritta dell’azione’ u: Mostra Internazionale
del Nuovo cinema. Per una nuova ciritcia. I convegni pesavesi
1965-1967. Venezia: Marsilio Editori 1989, str. 215-244
Stam, Robert, 2000, Film Theory. An Introduction. Oxford: Blackwell
2000.
Tudor, Andrew, 1974, Theories of Film. London: Secker and Warburg.
* Vidi hrv. prijevode: Genette, 2002, Fikcija i dikcija, Zagreb: Ceres; Kuhn, 1999, Struktura znanstvenih revolucija, Zagreb: Jesenski i Turk, Hrvatsko
sociolo{ko dru{tvo. Tako|er vidi srp. prijevode: Endru, 1980, Glavne filmske teorije, Beograd: Institut za film; Aristarko, 1974, Istorija filmskih teorija,
Beograd: Univerzitet umetnosti; Tjudor, 1979, Teorije filma, Beograd: Institut za film.
H R V A T S K I F I L M S K I L J E T O P I S 42/2005.
Prevela Milka Car