You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Hrvat. film. ljeto, Zagreb / god 11 (2005), br. 42, str. 119 do 128 Markovi}, D. D.: Ameri~ki (anti)ratni film: sanitizovani pogled na stvarnost<br />
krajnje zbunjeni ovim kompleksnim filmom, koji ne trpi<br />
simplicisti~ko tuma~enje i postavlja brojna neprijatna pitanja<br />
o pojedinim neskladnim elementima u ameri~kom karakteru.<br />
Dok, kako pamtimo iz Peska Iwo Jime iz 1949, u Drugom<br />
svetskom ratu u redovima ameri~ke vojske vlada postojano<br />
moralno jedinstvo, ^eli~ni {lem nam otkriva brojna razo~arenja<br />
u tom pogledu, kao i rastu}u dezintegraciju u<br />
ameri~kom se}anju i do`ivljavanju Drugoga svetskog rata.<br />
I, naravno, u trenutku kada sti`emo do Stoneovog jedinstvenog<br />
filmskog ostvarenja Platoon (Vod, 1986), koje je verovatno<br />
najbolje delo bilo koje vrste o Vijetnamskom ratu, nakon<br />
Herrove silovite i halucinantne knjige Dispatches (Slu`bena<br />
po{ta), pripadnici ameri~kog voda se ne bore s neprijateljem<br />
— ve} me|u sobom. Vijetnamski veterani imaju razli-<br />
~ita mi{ljenja o tome da li ovaj film ver(odostoj)no prikazuje<br />
rat u kome su se oni, ba{ kao i sam Stone, li~no borili, ali<br />
se ve}ina od njih sla`e da je on proizveo izvanredno sna`an<br />
efekat. Li~no gledi{te vijetnamskog veterana, to jest problem<br />
koji je ~itava ameri~ka vijetnamska generacija imala u vezi sa<br />
odlaskom u Vijetnam, sastojao se u tome da su njeni pripadnici<br />
oti{li u taj problemati~ni ameri~ki krsta{ki pohod modernog<br />
vremena primenjuju}i referentnu gra|u koju im je<br />
pru`ao Hollywood tokom njihovog odrastanja, tj. tokom<br />
1940-ih i 1950-ih, na novo iskustvo u koje se ista nije nikako<br />
uklapala.<br />
Ono o ~emu govori Hamburger Hill (Hamburgerski breg,<br />
1987) reditelja John Irwina — veoma iskrena, veoma direktna<br />
verzija vijetnamskog iskustva — dovelo je do velike<br />
ozloje|enosti kod ameri~ke publike, neke vrste nevoljnog<br />
pacifizma, verovatno... Op{te uzev, filmove o ratu u Vijetnamu<br />
nemogu}e je razumeti ukoliko ne poznajete pozadinu filmova<br />
o Drugom svetskom ratu, kao i njegovo posleratno<br />
proslavljanje na velikom ekranu. Naime, Hollywood kao da<br />
je osetio izvesnu dozu krivice zbog onog {to je rekao Amerikancima<br />
o ratu tokom 40-ih, 50-ih, i 60-ih, tako da je, kada<br />
je na red do{ao vijetnamski ciklus, Hollywood imao i novu<br />
pri~u: Zaboravite sve ono {to smo vam rekli o prethodnih trideset<br />
godina ratnog filma. Rat je zaista u`asan i grozan i ne<br />
mo`e imati nikakvog moralnog smisla/opravdanja.<br />
Dobrodo{li u Nam<br />
Vijetnamsko ratno iskustvo dovelo je do nastanka jednog jedinog<br />
filma tokom samog trajanja ovog sukoba, i to je bio jedan<br />
od najgorih filmova ikada snimljenih o Vijetnamu: propagandisti~ke,<br />
provojne, proratne The Green Berets (Zelene<br />
beretke, 1968) — prepune glupog ratnog entuzijazma i nasilja<br />
s John Wayneom u glavnoj ulozi vo|e elitnih, pojedina~no<br />
izabranih pripadnika Specijalnih snaga. Sve do samog<br />
kraja rata u Vijetnamu (sredina 1975), Hollywood je izbegavao<br />
krajnje nepopularni Vijetnamski rat. Filmski kriti~ari i<br />
poznavaoci ne samo {to su uo~ili odsustvo filmova o Vijetnamu<br />
kao konzistentno holivudskoj dobro poznatoj averziji<br />
prema kontroverznim temama, ve} su i `alili zbog }utanja<br />
masovnog filmskog medija kao foruma za razumevanje istorije<br />
ameri~ke intervencije u Vijetnamu. Rat se zavr{io, ali<br />
ideja o filmu o najproblemati~nijem krsta{kom pohodu modernog<br />
vremena jo{ dugo je morala da ~eka na komercijalnu<br />
`etvu. Jedan broj filmova krenuo je s istra`ivanjem stvarno-<br />
sti i problema veterana koji su se vratili iz Vijetnama, ali su<br />
oni mahom portretisali te povratnike kao neprilagodljive ili<br />
psihopate beznade`no poreme}ene razornim dejstvom tog<br />
besmislenog rata.<br />
Tek 1978. Hollywood se uhvatio u ko{tac s Vijetnamskim<br />
ratom u filmu The Deer Hunter (Lovac na jelene, Michael<br />
Cimino). Iako The Deer Hunter nije ~isto ratni film, oduvek<br />
sam ga smatrao centralnim filmom o ratu u Vijetnamu. Naj-<br />
`e{}a akcija odigrava se u Vijetnamu, koja doslovno `igo{e<br />
publiku neizbrisivim `igom ratne patnje. Ovaj veli~anstveni<br />
film bavi se ratom u mitolo{kim relacijama, zasnivaju}i skoro<br />
~itav vijetnamski scenario na takmi~enju u ruskom ruletu<br />
koje se odigrava me|u zarobljenicima Severnovijetnamaca,<br />
negde u d`ungli, a kasnije u uli~icama Sajgona i njihovom<br />
otrcanom okru`enju. Na neki savr{en, ali istovremeno misti-<br />
~an na~in dolazi do toga da ta smrtonosna igra simbolizuje<br />
sam taj rat. Jer, neprestano, iz trenutka u trenutak, sve dotle<br />
dok su Amerikanci bili u Vijetnamu, nestrpljivi metak samo<br />
je ~ekao da u|e u le`i{te koje je u liniji s burencetom pi{tolja<br />
— i raznese bilo koje obrazlo`enje za njihovo uplitanje u<br />
Indokini.<br />
Apocalypse Now (Apokalipsa sada) je jo{ jedan od klju~nih<br />
filmova o Vijetnamskom ratu. Ako je The Deer Hunter osvojio<br />
sve nagrade godinu dana ranije, monstruozni <strong>filmski</strong> poduhvat<br />
Francis Ford Coppole bio je zato, ve} sam po sebi,<br />
izuzetno zna~ajno ostvarenje. Ovaj nadrealisti~ki ep je ~ist<br />
Vijetnam, rezervoar prepun nerazre|enog napalma koji u<br />
parampar~ad raznosi svest. Apocalypse je savr{ena evokacija<br />
ludila i apsurdnosti rata. (Uzgred, prema zvani~nim rezultatima<br />
ankete koju je sprovela ugledna ameri~ka marketin{ka<br />
agencija Caddel, neprecizirano veliki broj Amerikanaca otkrio<br />
je pravo zna~enje re~i »apokalipsa« tek na projekciji<br />
ovog filma.)<br />
Dok su godine distancirale publiku i sam Hollywood od<br />
stvarnosti Vijetnamskog rata i od finansijskog debakla Apocalypse<br />
Now, Oliver Stoneu ukazala se prilika da poku{a da<br />
s malim bud`etom realizuje dugogodi{nji projekat koji je<br />
odra`avao njegova sopstvena iskustva kao »pasjeg vojnika« u<br />
Vijetnamu. Platoon (Vod), film koji se bavi Vijetnamom na<br />
nivou stvarnosti, pojavio se 1986. i naj~istiji je od svih filmova<br />
o ratu u Vijetnamu. Subjektivna, snovi|ajna filmska pri~a<br />
koja nije ni fantazija ni legenda ni metafora ni poruka, ve},<br />
naprosto, li~no iskustvo/se}anje, istina iz mikrokosmi~ke<br />
perspektive, {to je ~ini istinskim fenomenom.<br />
There’s more to the pictures than meets the<br />
eye...<br />
Vijetnamski rat mogu}e je razumeti, a filmove o njemu u<br />
potpunosti proceniti, samo u okviru {ireg konteksta ameri~ke<br />
istorije i popularne kulture.<br />
U ameri~kim srednjim {kolama, kao {to je poznato, teenageri<br />
na ~asovima istorije ba{ i nemaju prilike da u~e o tome<br />
»{ta je bilo dalje posle Drugog svetskog rata«. Pred sam kraj<br />
1990-ih razgovarao sam nekoliko u~enika srednjih {kola u<br />
Los Angelesu i otkrio da uglavnom sve {to oni znaju o ratu<br />
u Vijetnamu poti~e iz filmova kao {to su Apocalypse Now,<br />
Good Morning, Vietnam i Platoon. S ovim u vezi, mogu}e je<br />
123<br />
H R V A T S K I F I L M S K I L J E T O P I S 42/2005.
Change language