Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
18<br />
Hrvat. film. ljeto, Zagreb / god 11 (2005), br. 42, str. 3 do 21 Kragi}, B.: Tipologija `enskih zvijezda ameri~kog filma<br />
20 Mo`da je zato i pre`ivjela kraj vampa dok je Greta Garbo izvan tipa<br />
ostvarila samo dvije uloge (Nino~ka i @ena s dva lica).<br />
21 Primjerice u vesternu Ran~ prokletih, u kojem ona, ’kao legenda’ ulazi<br />
u `ivot mu{kog junaka i prije nego {to se upoznaju.<br />
22 Naime nakon kona~ne uspostave autocenzorske regulative filmske industrije<br />
tzv. produkcijskim kodeksom (vidi vi{e u Balio, 1995, 37-72).<br />
23 Iako je proces humanizacije nakon 1935. zahvatio i ostale predstavnice<br />
tipa, kao {to smo ve} zapazili u slu~ajevima Marlene Dietrich i<br />
Mae West, a mo`emo ustvrditi da se isto odnosi i na posljednje dvije<br />
uloge Grete Garbo.<br />
24 To se odnosi na njezine filmove prije 1934, poput Platinaste ljepotice<br />
i Seks-bombe.<br />
25 Te kontekstualizacije uglavnom su okvirne, a mi ih takvima i prenosimo<br />
jer nas ponajprije zanima uvid u inherentne filmolo{ke klasifikacije,<br />
usporedbe i transformacije tipova.<br />
26 Fatalne `ene (op. B. K.).<br />
27 Jasno, s obzirom na problemati~nost klasifikacija moglo bi se tvrditi<br />
da fatalna `ena zapravo pre`ivljava transformiraju}i se i postaju}i realisti~nija<br />
(gube}i demonske osobine uni{tavala~ke sile) u ina~icama<br />
mondenke i junakinja film noira, a da je novi tip tek emancipirana<br />
`ena.<br />
28 U tom smislu paralele se mogu povu}i s Ashley iz Sunce se ponovno<br />
ra|a i Daisy iz Velikog Gatsbyja.<br />
29 Ekstravagancijom u odijevanju i pona{anju kao temeljnom odlikom<br />
njihovih likova one odaju izvor u fatalnoj `eni (najmanje mo`da Gloria<br />
Swanson, koja je od njih i najizrazitije vezana uz komediju te je<br />
najmodernijeg gluma~kog stila).<br />
30 Patalas smatra da Vivien Leigh ujedinjuje ono {to je Davis utjelovljavala<br />
naizmjenice: ju`njakinju i modernu poslovnu `enu, a zanimljiva<br />
je i po ulozi u Tramvaju zvanom `udnja, gdje predo~ava nostalgiju za<br />
profinjenom `enstveno{}u (odnosno `udnju za ljepotom) zastupaju}i<br />
potrebe profinjene ljepote gladne, ali istodobno duboko iskvarene<br />
`enstvenosti nasuprot mu{koj grubosti (Patalas, 1963: 89).<br />
31 Specifi~na vrsta melodrame koju Haskel opisuje kao takvu, u kojoj je<br />
`ena sredi{nji interes, pri ~emu ona `rtvuje sebe, ljubav ili karijeru,<br />
odnosno pati zbog neke vi{e sile, bolesti, ili se nalazi u sredi{tu interesa<br />
dva mu{karca te je prisiljena na izbor, ili mora zadr`ati svog mu{karca<br />
kojega joj `eli oteti suparnica (Haskell, 1987: 155, 163-164),<br />
32 Sama Davis ostvarila je i niz takvih uloga, primjerice u filmovima<br />
Mra~na pobjeda i Usidjelica (oba 1939), Velika la` (1941), Na raskr-<br />
{}u (1942).<br />
33 Iako ona u pojedinim ulogama o~ituje neuroze kojima uspostavlja relaciju<br />
s Bette Davis i Vivian Leigh.<br />
34 Peterli} tako|er navodi i podtip zle `ene kao posebnu varijantu mondenke,<br />
»kao ekstrem lika `ene koja ne pre`e ni pred ~im« (Peterli},<br />
1973b: 30), a ~ijim predstavnicama smatra britanske glumice 1970ih<br />
Sarah Miles, Vanessu Redgrave i Glendu Jackson.<br />
35 Za ve}inu kojih Cavell predla`e i termin komedija jednakosti (comedy<br />
of equality), a s obzirom na nagla{avanje zna~enja junakinje (vidi Cavell,<br />
1981).<br />
36 Tako|er i Constance i Joan Bennet, Margaret Sullavan, Lorettu Young<br />
i Paulette Godard te Janet Gaynor, ali te glumice (izuzev Janet<br />
Gaynor, koju smo komentirali u okviru djevice) nisu nikad dosegnule<br />
status prvorazrednih zvijezda.<br />
37 Koja je prije 1934. tuma~ila orijentalne ljepotice — epigone mondenke,<br />
tipa kojem se sporadi~no vra}ala, ali uvijek s kona~nim posve}ivanjem<br />
mu{karcu, primjerice u melodrami Ki{e dolaze (1939).<br />
38 Glumila je u tri Caprine screwball-komedije, pro`ete sve nagla{enijim<br />
dru{tvenim preokupacijama: Gospodin Deeds ide u grad, U grob ni{ta<br />
ne nosi{ i Gospodin Smith ide u Washington.<br />
39 Koja pokazuje izra`enu volju za nezavisno{}u pa zna biti i superiornija<br />
od partnera (u tom smislu tipi~ni su njezini filmovi Dvadeseto stolje}e<br />
i Biti ili ne biti).<br />
40 O filmskoj novoj komediji vidi vi{e u Cavell (1981), a o knji`evnoj u<br />
Frye (2000).<br />
41 U tom filmu (i u ranijem Ulazu na pozornicu) najbli`a je konceptu intelektualno-aristokratskoga<br />
tipa kojega je ~esto smatraju predstavnicom.<br />
42 Iako je u Adamovu rebru jo{ prisutna sklonost poni`enju partnera, a<br />
u prva dva je i njezin lik eksplicitno opisan kao protofeministi~ki (no<br />
u oba zavr{ava priklanjaju}i se partneru).<br />
43 Mo`emo jo{ kao posebno zanimljive izdvojiti uloge Rosalind Russell<br />
u Njegovoj djevojci Petko i Irenne Dunne u Stra{noj istini.<br />
44 ^emu je Cavell posvetio ~itavu knjigu (1981).<br />
45 Primjerice, Colbert u Otkako si oti{ao, Loy u Najboljim godinama na-<br />
{ega `ivota, Dunne u Sje}am se mame, a Arthur u Shaneu.<br />
46 Sve zna~ajke zbog kojih mo`emo dobru prijateljicu ubrojiti u kategoriju<br />
super`ena Haskellove (sama autorice eksplicitno navodi Katherine<br />
Hepburn kao uzornu predstavnicu te kategorije).<br />
47 Sli~no kao i Greer Garson i Deborah Kerr, koje Patalas, kao utjelovljenja<br />
’dama’ ubraja u mondenke (vidi poglavlje o mondenki).<br />
48 Istodobno u nizu filmova, primjerice Kome zvono zvoni i Zvona sv.<br />
Marije tuma~i tipi~ne dobre prijateljice bez ikakvih tragova dvojnosti.<br />
49 Naziv prema slici, u~vr{}enoj, pribodenoj (pin-up) na zid vojni~kih<br />
soba, stoga se odnosi ne samo na filmske glumice nego {ire na sve modele<br />
tih slika.<br />
50 Duvillars za prototip navodi Jean Harlow kao naivnu libertinku (ingenue<br />
libertine), koja je u popularnom filmskom tisku prva i dobila<br />
epitet platinaste plavu{e (prema nazivu svog filma iz 1931). Iako ona<br />
fizi~kim atributima doista najavljuje tip, Patalas je klasificira kao<br />
vamp (vidi str. 41-43).<br />
51 Dok bi mu distinktivna obilje`ja spram ranijih tipova koji su mu prethodili<br />
na podru~ju prikaza tjelesne ljepote i eroti~nosti bili ve}i stupanj<br />
prirodnosti, eksplicitinije manifestiranje seksualnosti i isticanje<br />
tjelesnih osobina, odsutnost ambigviteta vezana uz odnos prema seksualnosti<br />
(koji odlikuje vamp) odnosno nu`no definiranje prema mu{karcu<br />
(za razliku od mondenke).<br />
52 Dok u tom filmu utjelovljuje hipertrofiranost (velike grudi) u kasnijim<br />
ulogama iskazuje le`erniiji odnos prema seksualnosti, ~esto s ironi~nijim<br />
nijansama.<br />
53 Ina~e jedinoj, uz ameri~ku, koja je imala ve}i kontinuitet tipa — u Italiji<br />
u obliku ljepotica koje pripadaju talijanskoj tradiciji tzv. maggiorate,<br />
me|u kojima su iznimnu popularnost stekle Silvana Mangano,<br />
Gina Lollobrigida i Sofia Loren.<br />
54 U tom smislu nimalo ne ~udi primjedba M. Haskell da je Monroe »tijekom<br />
~itave karijere unosila mnogo vi{e u idiotske uloge koje je dobivala<br />
— vi{e osje}aja, topline, a i nemira — zbog ~ega njezini filmovi<br />
imaju bogatiji ton nego {to zaslu`uju. Najbolji od njih (Wilderovi i<br />
Hawksovi) sugeriraju rascjep izme|u `ene i seksualnog objekta« (Haskell,<br />
1987: 256).<br />
55 Peterli} uo~ava da je u kontekstu tipa mogu}e promatrati i zvijezde<br />
tzv. tvrdoga pornografskoga filma (hard-core). Slo`it }emo se s njim<br />
da s obzirom na specifi~nost `anra i njegova prili~no ~vrstog razgrani~enja<br />
od slu`bene komercijalne produkcije (pornografske zvijezde<br />
iznimno rijetko prelaze u nepornografsku kinematografiju) da te zvijezde<br />
imaju poseban status izvan sustava zvijezda slu`bene kinematografije<br />
te ih ne}emo dalje razmatrati (usp. Peterli}, 1990: 326).<br />
56 Ali istodobno tom tipu nije partnerica s obzirom da je nesigurnosti i<br />
osamljenosti buntovnika primjeren nemogu} odnos sa `enama, a njima<br />
se kao nedosegnut ideal uglavnom i zadaje tip koji izrazito o~ituje<br />
idealisti~ke projekcije (kao spoj zna~ajki djevice i mondenke — Elizabeth<br />
Taylor u Mjestu pod suncem i Divu).<br />
57 Na razme|i tih dviju skupina nalazimo Jean Seberg (Dobar dan tugo).<br />
58 Iako je Dyer u svojoj tipologiji navodi u pin-upu.<br />
59 Upravo zbog takve impostacije one su znatno te`e nastavljale karijeru<br />
nakon {to su dobi nadvladale tip. Uz Jane Fonda, jedini je kontinuitet<br />
ostvarila Lee Remick.<br />
H R V A T S K I F I L M S K I L J E T O P I S 42/2005.
Change language