Download PDF: Beeldschermkinderen - Kijkwijzer

94 Beeldschermkinderen
negatieve ervaring met een gevaar. Maar stel nu dat je op een avond
naar een film op tv kijkt en je ziet een soortgelijke scène. Je zit in een
veilige huiskamer waar geen giftige slangen rondkruipen, en toch
kunnen scènes als deze een intense angst oproepen.
Directe ervaring met gemedieerde gevaren kunnen angst aanjagen
op dezelfde manier als gevaren in de werkelijkheid dat doen. Volgens
Joanne Cantor (1991) is er een aantal zaken in het leven van alledag die
mensen al van oudsher de stuipen op het lijf jagen. Dit zijn natuurrampen,
aardbevingen en epidemieën; aanvallen van gevaarlijke dieren
of mensen; lichamelijke verminkingen; en wezens met een onnatuurlijk
uiterlijk, zoals verminkte personen, personen met bochels of
monsters. De angstreacties die door dit soort gevaren kunnen worden
opgeroepen zijn volgens Cantor onwillekeurig en zitten diep in ieder
mens geworteld.
Het verschijnsel dat stimuli die van oudsher angst oproepen, dat
ook doen als we ze via de media tegenkomen, vindt volgens Cantor
plaats via stimulusgeneralisatie. Dit concept ontleent ze aan de theorie
van klassieke conditionering. In deze theorie wordt ervan uitgegaan
dat, wanneer een stimulus (een zintuiglijke prikkel of gebeurtenis)
een emotionele reactie oproept, andere enigszins identieke stimuli
gelijksoortige, maar minder intensieve emotionele reacties oproepen.
Het stimulusgeneralisatieprincipe voorspelt dus dat een mediastimulus
die lijkt op een stimulus in de werkelijkheid, een identieke, maar
minder intense reactie oproept dan de werkelijke-wereldstimulus.
Kortom, het proces van stimulusgeneralisatie moet gezien worden als
de mediavariant van het aanleren van angsten via directe ervaring.
• Observationeel leren via de angsten van mediafiguren
Angstreacties op media-inhouden kunnen ook optreden via observationeel
leren: via het observeren van de emotionele reacties op gevaren
van hoofdpersonen of slachtoffers in de mediaproducten. Het is
zeer gebruikelijk in audiovisuele mediaproducten om een gevaar tot
uitdrukking te laten komen via de angst van hoofdpersonen of slachtoffers.
Het gevaar op zichzelf wordt vaak niet eens in beeld gebracht,
de emotionele reacties van televisiefiguren zijn alleen al voldoende om
hevige angstreacties bij de toeschouwer op te roepen. Volgens Bandura
(1994) kunnen dit soort emotionele reacties van mediakarakters bij
toeschouwers zowel kortstondige als blijvende angsten veroorzaken.