Download PDF: Beeldschermkinderen - Kijkwijzer

Angstreacties
Een experiment van Venn en Short (1973) bevestigt dat observationeel
leren van angst via televisiefiguren al bij jonge kinderen voorkomt.
Deze onderzoekers lieten een aantal drie- en vierjarigen een
korte film zien waarin een moeder een plastic Mickey Mouse-pop
aan haar vijfjarige zoon laat zien. Elke keer als het jongetje in de film
de pop ziet, schreeuwt hij het uit van angst. Als zijn moeder hem een
plastic pop van Donald Duck laat zien, is hij absoluut niet bang. Hij is
dan volkomen ontspannen en lacht zelfs een beetje naar de pop. Nadat
de kinderen naar deze film hadden gekeken, deden de onderzoekers
een spel met hen waarin zowel de Mickey Mouse- als de Donald Duckpop
voorkwam. De film had een duidelijk effect op de kinderen: ze
wilden wel met Donald Duck spelen, maar bij Mickey Mouse bleven
ze liever uit de buurt.
Empathie speelt een belangrijke rol bij het observationeel leren van
angst via mediafiguren. De emotionele reactie die de toeschouwer bij
empathie ervaart, is verwant aan de emotie van de geobserveerde figuur.
Kijkers voelen verdriet wanneer een hoofdpersoon in een film
verdrietig is, en angst wanneer deze angstig is. Een hoofdpersoon of
slachtoffer hoeft niet eens per se angst te tonen om de kijker bang te
maken. Toeschouwers kunnen ook bang worden wanneer de hoofdpersonen
onwetend zijn van de gevaren die hun boven het hoofd hangen.
Dit instrument van de ‘naïeve hoofdpersoon’ is vrij gebruikelijk
in fictie. Neem een film waarin een vrouwelijke hoofdpersoon in het
bos loopt. Via speciale cameravoering ziet de kijker dat er tussen de
bomen een gevaarlijk gedrocht rondsluipt dat zijn kans afwacht om
de nietsvermoedende vrouw te overvallen. In zo’n geval zitten kijkers
vaak ook op hun stoel te stuiteren van angst. In dit soort scènes ontbreekt
de emotie van de filmfiguur, maar toch speelt empathie een rol.
Dit fenomeen waarbij empathie wordt gevoeld zonder daadwerkelijk
de emotie van de ander te zien, wordt in de literatuur anticiperende
empathie genoemd. 14 Het verwijst naar de emoties die een kijker voelt
wanneer hij of zij in de gaten heeft dat er bij een ander emotionele reacties
ophanden zijn.
• Negatieve informatieoverdracht
De derde en laatste manier waarop kinderen en volwassenen angsten
kunnen aanleren via de media is via negatieve informatieoverdracht.
Negatieve informatieoverdracht overlapt tot op zekere hoogte met ob-
95