bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...
bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...
bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
tarihsel bir çizgisini oluşturmakla birlikte dışarıdan aldığı yabancı unsurlarla da dilini<br />
zenginleştirir.<br />
Bir dili inceleme konusu, yalnız o dilin kendine ait olan sözcüklerini kapsar.<br />
Burada bir dilin morfolojik yapısını araştırmadan önce dillerin köken <strong>ve</strong> yapı<br />
bakımından çeşitli türlere ayrıldığını söylemek gerekir 36 . Dünya dilleri bükümlü,<br />
eklemeli, amorf <strong>ve</strong> çekimli diller olarak dört grupta yer almaktadır.<br />
1) Bükümlü dillerde köklerle ekler birbirine iç içe girdiği <strong>ve</strong> aradaki ilişki sıkı<br />
olduğu için onları ayırmak güçtür. Örneğin, Rusçadaki deti (çocuklar), detstvo<br />
(çocukluk), detskiy (çocukº); çitat’ (okumak), çitayu (okuyorum), proçitat’ (okuyup<br />
bitirmek); ohotnik (avcı), ohota (avcılık) gibi sözcüklerin det-, çit-, ohot- köklerinin<br />
kendi başlarına bir anlamı yoktur.<br />
2) Eklemeli dillerde ise sözcükteki kök <strong>ve</strong> eklerin arasında fark bulunur <strong>ve</strong><br />
kökten sonra gelen her ekin kendi yeri vardır. Örneğin, Kırgızca: at+çan+dar<br />
(atlılar), kel+iş+im+düü (yakışıklı); Azerice: balıg+çı+lıg (balıkçılık), top+la+n+ış<br />
(toplantı); Moğolca: bardam+nah (övünmek), bardam+ç (övüngen).<br />
3) Amorf dillerde ise genel olarak dilde kökler kullanılıp diğer yardımcı<br />
unsurlar çok az sayıda görünmektedir. Örneğin, Çince: ma (at), ma çe (at arabası).<br />
4) Çekimli (polisintetik) dillerde sözcükler cümle halinde gelip arasındaki<br />
bazı sesler yutularak herhangi bir duraklama olmadan söylenir. Örneğin, Çukçaca: tıata-kaa-nmı-rkın<br />
(Ben semiz geyikleri keserim).<br />
Böylece her dildeki kök sözcükler yapıları bakımından belli başlı kurallara,<br />
kategorilere uyar. Kırgızca ise yapı bakımından eklemeli dillere girer. Bu<br />
kategorideki dillerin özellikleri:<br />
1) Sözcükte ilk önce kök gelir.<br />
2) Köklerin her zaman kendi anlamı vardır.<br />
3) Sözcüğün yardımcı unsurları (yapım <strong>ve</strong> çekim ekleri) kendi görevine göre<br />
kökten sonra sıralanarak gelir.<br />
4) Sözcükteki her unsuru sözcük içinde bulunan diğer unsurlardan ayırmak<br />
mümkündür.<br />
36 Ahmanova, O. S., Slogvar’ lingviçeskih terminov, M. 1969, 31, 42, 177, 178, 493. sayfalar.
Change language