bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...
bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...
bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
heceli kelimeler olduğunu belirtir. Mesela: ıylap-sıktap’da olduğu gibi zarf<br />
fiille yapılan iklemelerde iklemelerin kökleri ıy- <strong>ve</strong> sık-‘tır. Günümüzde “sık”<br />
kullanılmasada M. Kaşgari’nin sözlüğünde ıy vr sık aynı anlamda<br />
kullanılmaktadır. “tün kün turup yiglayu (M. K. 19 II 201); ol anı s’htatt’<br />
(II.227). Altayca sıgıt- ıy (ağlama), Hakasça sıkta//ıgla (ağla) anlamına<br />
gelmektadir. Uyat-sıyıt ikilemesinde de aynı olay ortaya çıkmaktadır. Eski<br />
Türk dillerinde arıg ubutiyrg (utanmayı bilmek iyidir) (DTS 20 603)<br />
uyad>uyaz>uyat (utanmak) vb.<br />
Arık-toruk ikilemesindeki toruk günümüz Kırgızcasında kullanılmamaktadır.<br />
Şu örneklerde görüleceği üzere, azık-tülük (yiyecekler), aksak-teksek (aksak),<br />
ıpır-sıpır (toz), emçi-dumçu (falcı, bahşı), ukum-tukum (sülale) vb. Bu ikilemelerde,<br />
ikinci kelimelerinin ilk ünsüzlerinin düşmesiyle birinci kelimeleri oluşmuş olabilir.<br />
Bu ikilemelerin benzerleri dilimizde de kullanılmıyor ancak diğer Türk dillerinde<br />
kullanılmaktadır. Mesela: kelin-kesek (kızlar, gelinler) <strong>ve</strong> kampir-kesek (yaşlı<br />
kadınlar) ikilemelerindeki keçek//kesek bazı lehçelerde kadın anlamında<br />
kullanılmaktadır.<br />
Fakat ünsüz ünlü ünsüz+ünsüz ünlü ünsüz, ünlü ünsüz+ünsüz ünlü ünsüz,<br />
ünsüz ünlü+ünsüz ünlü <strong>ve</strong>ya ünsüz ünlü+ünsüz ünlü ünsüz şeklindeki bazı ikilemeler<br />
ikinci kelimenin hece değişimi ile oluşmayıp eş anlamlı kelimelerin birleşmesiyle<br />
oluşmuştur. Mesela: ürp-adat (gelenek), karız-borç (borç), uşak-ayım (dedikodu), atkölük<br />
(at), boron-çakkın (boran), vb. Bazı ikilemelerin eşleir de alıntı kelimeler<br />
olabilir.<br />
Sonuç olarak diyebiliriz ki: 1) Yukarda incelenmiş olan ikilemelerde aynı<br />
kökten dillere ait en eski olaylar (hece düşmesi <strong>ve</strong> hece değişimi) görülür. 2) Bu ses<br />
hadiseleri kelimelerin çoğalmasının temeli olmuştur. 3) Demek dilimizdeki anlamı<br />
unutulmuş <strong>ve</strong> az görülen kelimelerin ortaya çıkış sebeplerini incelediğimizde bu ses<br />
olaylarına özellikle dikkat etmek zaruridir.<br />
19 Mahmud Kaşgariydin “ Divan-ı Ligat’it Türk, Ankara, 1939-1940.<br />
20 Drevnetyurskiy slovar’, 1969.
Change language