bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...

8) Kendi başına anlamı olmayıp sıfatların önüne gelerek pekiştirme anlamı
taşıyan ekler: kıpkızıl (kıpkırmızı), kipkiçine (çok küçük), oponoy
(kopkolay).
9) Köken bakımından dilimize ödünç alınmış ve çıktığı dilde kendi
gramerine göre incelemek güç olan sözcükler: konkurent (rakip), kosmos
(uzay), avtomat (otomat).
10) Başka dillerden ödünç alınarak kökten önce gelen önekler: beytaanış
(yabancı), kontrçabuul (kontratak), natuura (doğru olmayan).
Dilimizde etkin bir şekilde kullanılmakta olup yapı bakımından birbirinden
farklı olan örneklerini gösterdik.
Bizim araştırma konumuz olarak Kırgızcanın eski zamandan beri kullanıla
gelen kendi kökleri ele alınacaktır. Bu görevi dilbilimde kelime yapımı kendi
üzerine alır.
Kelime yapımı problemi, dilin morfolojik yapısını ve çeşitli dilsel kuralları
öğrenmeye temel olur. Türk lehçelerinin leksikolojik gramer araştırmaları yapılırken
ilk araştırmacıların Hint-Avrupa dillerinin şeklini kullandıkları bilinmektedir. Bu
dönem, 19. yüzyılın başlarına denk gelir. Burada önemle vurgulanması gereken
durum, o zamanın yazarları için Orta Çağ Türk kaynakları belirsizdi 37 . Yoksa
sözcüğün bir organizma olduğuna daha Orta Çağ Türkçesi’ne ait olan kaynaklarda
durulmuştur. Örneğin, Kaşgarlı Mahmud ‘Divan-ü Lügat-it Türk’ adlı eserinde çeşitli
dilsel özelliklerle birlikte morfolojik yapı üzerine birçok örnek vermiştir 38 .
19. yüzyıla ait eserlerde İ. Giganov 39 ‘Tatarca’nın Grameri’ ve M.
KAZEMBEK 40 ‘Türk-Tatar Dilinin Genel Grameri’ adlı eserlerinde –çi, -daş, -lık, -
lı, -çıl, -an, -çık, -aç, -la, -laş, -lan, -sın, -ar, -da eklerinin ayrı bir yapım ekleri
olduğu üzerine durmuştur. N. İ. İLMINSKIY 41 ve V. İ. VERBITSKIY 42 ise
‘Altaycanın Grameri’ adlı eserlerinde yukarıda adı geçen eklere ek olarak –lu, -gı, -
37
Mutalibov, S., XI.asirning buyuk filologlari va ularning noyob asarlari, Turkiy suzlar divoni, I
t., 15,16. sayfalar.
38
A.g.e.
39
Giganov, İ., Tatar tilinin grammatikası, SPB. 1801 (Rusça)
40
Kazembek, M., Türk- tatar tilinin calpı grammatikasında, SPb, 1846 (Rusça).
41
İlminskiy, N. İ., Grammatika altaykogo yazıka sostavlena çlenami altayskoy missi, Kazan’,
1869.
42
Verbitskiyler, V. İ., Grammatika altaykogo yazıka, Kazan’, 1869.