bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...

3) Yeni kelimenin metatez, protez, paralellik gibi özelliklerinin olması; kök ve
eklere ayrılma imkanının olması.
4) Herhangi ses bileşiminin, kendi başına gramer kuralı olabilmesi için o dilin
ses olaylarına tabi olması gerekir.
Yapım eklerinde benzerliklere çok sık rastlanmaktadır. Bu durum, yapım
eklerin pek çok olduğunu ve dilin tarihsel gelişmesiyle birlikte eklerinde aynı
gelişmeyi gösterip değişimlere uğradığını gösterir. Bazen birkaç ekin benzer veya
yakın anlamdaki kelimeleri yaptığı tespit edilir. Örneğin, -gay // -mak // -sın ekleri: al
turmak, al tursun, al turgay; -may // -mak ekleri: barmay boldum, barmak boldum,
vb.
Bir de dilimizde birçok sesteş ek vardır. Örneğin, Moğolca kelimelerle
birlikte gelen –ga (kemege, bosogo) eki, Kırgızcadaki yönelme durumunun –ga ekine
sesteş olmaktadır. Küçültme eki olan –ça (kudaça, moyunça) eki, zarf yapan –ça
(kırgızça, orusça) ve emir kipinin –ça (kurça-, çarça-) ekine sesteş olmaktadır.
Bunun gibi örnekleri çoğaltmak mümkündür.
Dilimizdeki her ekin ayrı ayrı açıklanmasına geçmeden önce onların
araştırmalardaki sistemi üzerine kısaca değinmek gerekir.
1) Klasik kaynaklarda yapım ekleri, kelime türlerinin içinde değerlendirilir.
Burada onlar işleklik durumuna göre sıralanır, ilk önce en çok kullanılan
ekler verilerek sonra az kullanılan eklere doğru yerleştirirler.
2) Kelime yapımı üzerine yazılan kitaplarda yukarıdaki sistem geçerli olup bir
de ek olarak eklerdeki çeşitli anlamlar, başka eklerle olan ilişkisi geniş bir
biçimde verilir.
3) Bazı araştırmalarda, örneğin Prof. Dr. Vecihe Hatiboğlu’nun ‘Türkçe’nin
Ekleri’ (Ankara, 1974) kitabında ekler, yapım veya çekim oldukları
gösterilmeden sadece alfabetik bir şekilde dizilmiştir.
4) Araştırmaların çoğunda kelime türleri incelenirken yardımcı olarak da yapım
eklerine kısaca değinirler.
5) Araştırmaların birçoğu da belli bir ek üzerine yapılmıştır. Burada
araştırılmakta olan ekin o dildeki ve kardeş lehçelerdeki durumudur.