bübi̇yna ömürzakovna oruzbayeva'nin akademi̇k hayati ve ...

Kelime yapımında ses yöntemi veya fonolojik kaynaşma olayı ancak son
zamanlarda (E. V. SEVORTYAN, A. N. KONONOV, F. GANIYEV, E.
KACIBEKOV, A. T. KAYDAROV tarafından) ortaya çıkmaya başlamıştır. Dil
olayının bu türünün Türkçe’nin kelime yapımında geniş ölçüde kullanıldığı, tarihsel
sözcüklerin yapımında görüldüğü bilinmeye başlandı.
A. N. KONONOV, bu olayı değerlendirmek için önce terimin kendisini
açıklamaya çalışmış, açıklamasında E. SEPIR, J. MARUSO, G. İ. RAMSTEDT, A.
A. REFORMATSKIY, W. W. RADLOFF’un görüşlerini ortaya koyarak, ‘Ses
yöntemiyle kelime yapımı, morfemlerin birleşmesidir.’ demiştir 100 .
Kanıt olarak Türkçe’nin çıkışından gelen iki veya daha çok morfemlerin iç
içe girerek birleşik ekleri oluşturduğunu gösterir. Örneğin, kele turur, ala yoru, at
birlan > -dı > -t, alıyor > -la gibi eklerin ortaya çıkması gösterilebilir.
Günümüzde bir ek olarak karşımıza çıkan –dık, -gan // -gın, -çin (G. İ.
Ramstedt), -mış, -lık (V. Kotviç) eklerinin geçmişte iki morfemden oluştuğu üzerine
fikirler vardır.
Kelime yapımının önde gelen yollarından biri de morfolojik (ekleme)
yöntem’dir. Burada kelimeler yapım ekleriyle meydana gelir. Türkçe’nin yapım
ekleri olarak 200’den fazla ek sayılır.
1) Ekleme, kelimenin ek alarak değişmesidir. Burada çeşitli leksikolojik
gramer anlamları ortaya çıkar. Diğer bir deyişle, yeni bir kavram ortaya
çıkar.
2) Herhangi bir eke ait olan ses olguları dilin genel yapısına göre oluşur.
3) Bazı eklerin etimolojisinde eskiden bütün bir kelime olduğu görülebilir.
4) Yapım ekleri, kelimelerin türlerine göre bölünmesini sağlayan bir araçtır.
Çünkü her kelime türüne ait olan yapım ekleri vardır. Bu ekler:
Ekleri genel olarak üç boyutta incelemek mümkündür: a) Yapım Ekleri; b)
Çekim Ekleri; c) Biçim Ekleri. (ıktaşuu, kıyışuu, eerçişüü vb.)
5) Yapım eklerinin kendi başlarına semantik anlamı yoktur. Ancak eklendiği
kelimelere yeni anlamlar katar.
99
Dıykanov, K., İmena suşestivitelnıye v kirgizkom yazıke, Frunze, 1955.
100
Kononov, A. N., O fuzii v tyurskih yazıka // Struktura i istoriya tyurskih yazıkov, 108-120.
sayfalar.