ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

On altıncı yüzyıl, gülmenin tarihinin zirvesini yansıtır; bu zirvenin
tepe noktası ise Rabelais’nin romanıdır. Bu yapıttan sonra
Pleyad topluluğu ile birlikte daha da keskin bir düşüş başlar. Gülmenin
on sekizinci yüzyıldaki yazgısından daha önce söz etmiştik:
Gülme evrensel bakışla olan temel bağlantısını yitirir, olumsuzlama
ile üstelik dogmatik bir olumsuzlama ile ilişkilendirilir. Özel alanla
sınırlanan on sekizinci yüzyıl mizahı tarihsel renginden yoksundur;
maddi bedensel ilke ile olan ilişkisinin korunduğu doğrudur,
ama tam da bu ilke, önemsiz bir özel hayat tarzı mahiyetine bürünür.
Peki ama, gülmenin bu değer kaybetme süreci nasıl başlamıştı?
On yedinci yüzyıla, yeni bir mutlak monarşi düzeninin istikrar
kazanması damga vurdu. Görece ilerici “evrensel anlamda tarihsel
bir biçim” yaratıldı ve Descartes’ın akılcı felsefesinde ve klasisizmin
estetiğinde ifade edildi. Akılcılık ve klasisizm belirgin bir şekilde
yeni resmi kültürün temel özelliklerini yansıtıyordu; kilisenin
feodal kültüründen farklıydı, ama daha az dogmatik olmakla birlikte,
o da otoriter ve ciddiydi. Yeni kavramlar egemen olmuştu, ki
Marx’a göre bunlar, yeni yönetici sınıfın kaçınılmaz olarak ebedi
hakikatlar olarak sunduğu kavramlardı. 46
Yeni resmi kültürde, varlığın değişmezliği ve tamamlanmışlığına
yönelik, tek bir tekil anlama yönelik, tekil bir ciddiyet havasına
yönelik bir eğilim hüküm sürer. Bundan böyle groteskin zıt değerliliğine
kapılar kapanmıştır. Klasisizmin yüksek türleri, gülmenin
grotesk geleneğinin etkisinden kopmuştur.
Ama ne var ki, grotesk geleneği tamamen yok olmamıştır; yaşamayı
ve düşük kanonik türlerde (komedi, yergi, öykünce) ve
özellikle de kanonik olmayan türlerde (romanda, özel bir popüler
diyalog biçiminde, gülünç taşlamada) varoluş mücadelesi vermeyi
sürdürür. Keza mizah da, halk kültürü sahnesinde yaşamına devam
eder (Tabarins, Turlupins ve diğerleri). Bu türlerin hepsi de, resmi
kültürün sınırları dışına taşmama koşuluyla groteskin kendi alanlarına
girmesine olanak tanıyan az ya da çok muhalif bir nitelik taşıyordu;
dolayısıyla, gülmenin ve groteskin mahiyeti dönüştürüldü
46. Bkz. K. Marx ve F. Engels, Works, 3. Cilt, s. 45-48.
121