ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

getiren bu ikircikli gülmenin izini Dostoyevski’nin tüm romanlarında
buluruz. Böylesi izlere, imgelerin yapısında, sayısız olay örgüsü
durumunda ve sözel biçemin belirli özelliklerinde rastlarız.
Ama indirgenmiş gülmenin en önemli -belirleyici de denebilirifadesini,
yazarın nihai konumunda buluruz. Bu konum, tüm tek
yönlü veya dogmacı ciddiyetleri dışlar ve herhangi tek bir bakış
açısının, yaşamın veya düşüncenin tek bir kutupsal ucunun mutlaklaştırılmasına
izin vermez. Yaşamın ve düşüncenin tüm tek yönlü
ciddiyeti, tüm tek yönlü pathos’lar (abartılı duygular) kahramanlara
teslim edilir, ama tüm bu kahramanların romanın “büyük diyaloğu'nda
çarpışmasına neden olan yazar bu diyalogu açık bırakır ve
romanın sonuna hiçbir nihai nokta koymaz.
Karnaval dünya anlayışının hiçbir son nokta tanımadığı ve aslında
her türden sonuçlandırıcı sona düşman olduğu vurgulanmalı:
tüm sonlar sadece yeni başlangıçlardır; karnaval imgeleri tekrar
tekrar yeniden doğar.
Bazı akademisyenler (Vyacheslav Ivanov 44 , Komarovich), Dostoyevski’nin
yapıtlarına antik (Aristotelesci) “katarsis”* (arınma)
terimini uygular. Terim çok dar bir anlamda anlaşılırsa kabul edilebilir
(dar anlamda katarsis olmaksızın sonuçta sanat diye bir şey
olamaz). Ama trajik katarsis (Aristotelesci anlamda) Dostoyevski’ye
tatbik edilemez. Dostoyevski’nin romanlarında bulunan katarsis
-elbette yetersiz ve bir ölçüde rasyonel bir şekilde- şöyle ifade
edilebilir: Henüz dünyada sonuç niteliğinde hiçbir şey vuku bulmamıştır,
dünyanın son sözü ve dünyaya dair son söz henüz söylenmemiştir,
dünya açık ve serbesttir, her şey hâlâ gelecektedir ve daima
gelecekte olacaktır.
Ama bu da sonuçta, ikircikli gülmenin arındırıcı anlamıdır.
Belki de, burada sanatçı Dostoyevski’den söz ettiğimizi bir kez
daha vurgulamak gereksiz olmayacak. Gazeteci Dostoyevski, ketleyici
ve tek yönlü ciddiyete, dogmatizme, hatta eskatologyaya hiç­
44. İngilizce'de, bkz. Vyacheslav Ivanov, Freedom and the Tragic Life: A Study in
Dostoevsky, s. 12-14.
* Catharsis [Lat.] arınma; arıtma; Aristoteles'in kuramına göre, trajedi yoluyla seyircide
acıma ve korku duygularının arıtılması, V. Salman, G. Varım, S. Keser,
Ortak Kültür Sözlüğü, Tüm Zamanlar Vay., İstanbul, 1992, s. 29.
297