ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Biçimcilerinin edebiyatı edebiyat yapan özgül biçimsel nitelikleri
tanımlama çabası olumlanır ama biçimin anlam taşıyıcısı olma, düşünceye
vücut verme, toplumsal olanla bağ kurma işlevlerinin bu
yazarlar tarafından gözardı edilmesi eleştirilir. Bu gözardı edişin
bir yandan yapıtı dilbilimsel kategorilere indirgeyen bir nesnel ampirizme,
bir yandan da edebiyatın işlevini “perspektif tazelenmesi”,
“yadırgama” gibi psişik durumlara indirgeyen bir öznel ampirizme
yol açtığı belirtilir. Marksizm ve Dil Felsefesi' nde ise benzer iki uç
yanılgı dilbilim bağlamında eleştirilir. Bir uçta en gelişkin biçimiyle
Saussure’de görülen soyut nesnelcilik vardır. Bu yaklaşım dilin
tek tek kullanıcılardan bağımsız, sistematik, toplumsal niteliğini
doğru olarak vurgular. Ama bu sistemin işlerlik kazandığı somut
bağlamlar olan konuşma edimlerini yalnızca verili durağan öğelerden
bir seçme yapıp bir araya getirme olarak gördüğü için dilin toplum
ve tarih içinde yaşayan, değişken, sürekli yeni anlamlar üreten
niteliğini gözardı eder. Diğer uçta ise her somut söz ediminde varolan
yaratıcılık öğesini, dilin tek tek konuşucular tarafından her seferinde
biraz değiştirilip zenginleştirilerek yeniden üretildiğini gösteren,
ama bu yaratıcılığı yine bireysel psikolojiye bağlı olarak
açıklayan bireyci öznelcilik vardır.
“Romanda Söylem”in bu uçlardan kaçınma çabası, başlığında
yeralan söylem kavramıyla başlar. Söylem, dilin somut, yaşayan bir
bütün olarak anlaşılması demektir. Dilbilimin nesnesi olan dil kavramı
somut kullanımları düzenleyen ilkelerden, bunların toplumsal,
ideolojik işlevlerinden soyutlanarak oluşturulur. Bu dilin birimleri,
sözcüklere, sese, sözdizimine vb. ilişkin, sonsuz sayıda tekrarı olanaklı
olan, bu olanak yoluyla tanımlanan öğelerdir. Söylemin birimleri
ise tek tek sözceler, yani dilin sunduğu öğelerin zaman ve
mekan içinde, dilbilgisi kurallarına indirgenemeyecek toplumsal sınırlamalar
altında, hem bireysel hem toplumsal amaçlar, bakış açıları,
niyetler ve çıkarlar doğrultusunda biçimlendirilmesiyle gerçekleşen
eylemlerdir. Sözceler benzersiz, tekildir; asla oldukları gibi
yinelenemezler, yeni anlamlar kazanmadan, değişime uğramadan
yeniden kullanıma sokulamazlar. Bir başkasının sözlerini aynen
yineleyebilir, alıntılayabiliriz elbette ama bu alıntılama, o söz­
13