ce87842134d8e1f2e3dce1a3f356957dc412e45a

Dostoyevski menippea’nın tür olanaklarının hepsini ustaca ve
iyi kavramıştı. Bu türe ilişkin son derece derin ve ayrımların
farkında olan bir kavrayış gücüne sahipti. Dostoyevski’nin menippea’nın
farklı çeşitlemeleriyle olan olası bağlantılarının izini sürmek,
hem yapıtlarının tür özelliklerine ilişkin daha köklü bir anlayışa
ulaşabilmek için hem de bizzat türün Dostoyevski’den önceki
gelişimine ilişkin daha eksiksiz bir fikir edinebilmek için yapılması
gereken önemli bir iştir.
Dostoyevski, antik Hıristiyan edebiyatı aracılığıyla (yani,
İnciller, Kıyamet, Azizlerin Yaşamları vb. aracılığıyla) antik menippea’nın
çeşitlemeleri ile doğrudan doğruya ve yakından bağlantı
içindeydi. Ama hiç şüphesiz, antik menippea’nın klasik modellerinden
de haberdardı. Çok büyük bir olasılıkla, Lucian’ın Ölüler
Diyaloğu’nu da (bir grup kısa diyalojik yergi) Menippos ya da
Ölüler Krallığına Seyahat başlıklı menippea’sını da biliyordu. Bu
yapıtlar, Mezar’ın ötesindeki Krallığın koşulları altındaki, yani karnavallaşmış
ölüler diyarındaki ölü insanların çeşitli davranış tiplerini
anlatmaktadır. Lucian’ın -“antikitenin Voltaire’inin”- on sekizinci
yüzyılın başlarında Rusya’da yaygın olarak bilindiğine 25 , sayısız
taklide kaynaklık ettiğine ve “mezar ötesi toplantılar” türünden
genel bir konunun okul ödevine varıncaya dek bütün edebiyatta
yaygın olduğuna dikkat çekilmesi gerekir.
Büyük olasılıkla, Dostoyevski Seneca’nın menippea’sı Apocolocyntosis’ı
de biliyordu. Dostoyevski’de bu yergiyi anımsatan üç
boyutla karşılaşırız. (1) Dostoyevski’de mezarlığa gelen, ölünün
akraba ve dostlarının “aleni neşesi” belki de Seneca’daki bir episodu
çağrıştırmaktadır: Yeryüzünden geçerek Olympos’tan ölüler diyarına
göçen Claudius, Yeryüzünde kendi cenaze törenine katılır ve
cenaze törenine katılan herkesin (ihtilaflı oldukları dışında) çok neşeli
olduğuna iyice kani olur; (2) “ezbere” oynanan hayali kâğıt
oyunu belki de Claudius’un ölüler diyarındaki (keza hayali olan)
25. On sekizinci yüzyılda Dialogues of the Dead (Ölünün Diyalogları) Sumarokov
ve hatta A. V. Suvorov tarafından kaleme alınmıştı (bkz. Suvarov, Razgovor v
tsstve mertvykh mezhdu Aleksandrom Makedonskim i Gerostratom [Büyük İskender
ve Herostratus Arasında Ölüler Krallığında Geçen Bir Söyleşi], 1755).
265